Ferðast um Norður- og Austurland með Jóni lærða

Ferðast um Norður-  og Austurland með Jóni lærða

Ég hef verið á 12 daga ferðalagi með eiginmanni og vinum. Og Jón lærði var með í för. Það er alltaf jafn gaman að ferðast um Ísland, svo ég tali nú ekki um  æskuslóðirnar . Við dvöldum sjö daga á Eiðum en þaðan á ég margar góðar minningar frá því ég var þar í skóla. Ég tók með mér bók  Viðars Hreinssonar um Jón lærða (1574 – 1658).  Hún entist mér út ferðalagið. Mikið afskapleg er þetta merkileg og hrífandi bók . Bókin heitir fullu nafni Jón lærði og náttúrur  náttúrunnar.

Hún fjallar reyndar ekki bara um þennan sérkennilega mann og ótrúlegt lífshlaup hans. Það sem gerir hana einstaka, er að hún fjallar ekki síður um aldarfarið og hugmyndasögu þessa tíma, þegar yfirnáttúrlegir hlutir og yfirskilvitlegir vógu þyngra en það sem við menn gátum sannreynt . Hugmyndaheimur með lifandi náttúru með álfa í steinum og marbendla og sækýr í sjó. Mikið fellur hugmyndaheimur vel að verkum austfirsku listamannanna Þórbergs og Kjarvals.

En Viðar lætur sér ekki nægja að lýsa íslenskum hugmyndaheimi, hann rekur tengsl þeirra við það sem er að gerast hjá öðrum þjóðum og sýnir fram á að hugmyndaheimur Jóns lærða sem er sjálfmenntaður alþýðumaður, eru í takt við það sem er að gerast í öðrum þjóðlöndum.  

En sagan er ekki bara saga hugmynda, hún er ekki síður spennandi og á köflum hryllingssaga. Jón skapaði sér ekki bara óvild valdamanna með því að skrifa um Baskavígin, hann var gagnrýninn á trúskiptin og kenndi þeim um siðrof. Vegna skrifa sinna og hugmynda hans, m. a. um galdur  var hann ákærður og dæmdur. Hann slapp við að verða brenndur, í þess stað var honum gert að flytja sig um set og búa á Austurlandi. Þangað fluttist hann í kringum 1630  og bjó lengst af á Úthéraði.  En stundum í Bjarnarey úti fyrir Héraðsflóa.

Ég hlustaði á bókina sem hljóðbók. Hún er prýðisvel lesin af Jóni B. Guðlaugssyni en í þetta skipti saknaði ég að hafa bókina í höndunum, því í henni eru fjölmargar myndir sem lesari gerði grein fyrir. En eyra kemur aldrei í stað augna. En sem betur fer er ég kunnug ýmsum þessara mynda frá fyrri tíð.

Lokaorð

Þetta er sem sagt ekki bara góð bók, þetta er bók sem fer á listann yfir bækur sem ég les oft. Og þangað fara bara úrvalsbækur. Auk þess að bregða upp mynd af óvenjulegum manni og skoða hugmyndasögu  okkar Íslendinga í ljósi þess sem er að gerast í Evrópu og klassískra fræða, hittir boðskapur verksins á kjarna þess sem nú er efst á baugi. Náttúruvernd.

Eftirmáli

Þegar maður er í fylgd með Jóni lærða, kemur ekki að sök að aka um landið í  þoku, súld eða rigningu. Það lifnar við og maður sér náttúrur náttúrunnar fyrir sínum hugskotssjónum.