Stjarna Strindbergs; Jan Vallentin

Stjarna Strindbergs eftir Jan Vallentin er sænsk  bók sem kom út í heimalandinu 2011. Hún var þýdd af Þórdísi Gísladóttur og er nú komin á hljóðbók. Það er Valdimar Örn Flygering sem les.

Ég las þessa bók fyrir misskilning. Hélt að þetta væri ósköp venjuleg glæpasaga en trúlega flokkast hún frekar sem vísindaskáldsaga. Maður nálgast bækur alltaf út frá einhverjum væntingum (fordómum í jákvæðum skilningi). Það er hluti af bóklestri. Það er betra ef þeir eru nokkurn veginn réttir.

Í þetta skipti var það ekki svo, því þetta er trúlega vísindaskáldsaga, þótt vissulega komi glæpir  við sögu. Einu sinni hafði ég miklar mætur á vísindaskáldsögum en smekkur minn hefur greinilega breyst. Mér leiddist bókin. Þó eftir á að hyggja var margt skemmtilegt. Til dæmis er aðalpersónan Don Titelman vel gerð og eftirminnileg persóna. Hann er á vissan hátt aumkunarverður, væskill og háður lyfjum sem hann skammtar sér sjálfur úr hliðartösku sem hann ber stöðugt með sér.

Sagan hefst á líkfundi.  Þegar kafari kafar í gömlum námugöngum  í námunda við Falun í Dalarna finnur hann ekki bara lík, heldur einnig hlut sem hefur afl, sem ekki sést á yfirborðinu.

Fræðslugildi sögunnar

En sagan á sér aðdraganda. „Hluturinn“ má ekki komast í hendur illra afla og þau eru vissulega til. Um þetta snýst sagan.

Inn í framvindu sögunnar blandast raunverulegt fólk. Til dæmis þátttakandi í leiðangri   Andrées sem farinn var 1897, það er Strindberg. Ég var alveg búin að gleyma þessum heimsfræga leiðangri. Ef ég hef þá vitað það.

Það skemmtilegasta við þessa bók var í rauninni fróðleikurinn sem ég aflaði mér til að skilja hana. Þessi leiðangur var hörmulegt dæmi hverju heimska og metnaður geta komið til leiðar.

Úthald við að lesa bækur

Ég hefði trúlega aldrei lesið þessa bók ef ég hefði ekki sett mér þá meginreglu að ljúka alltaf bókum sem ég er byrjuð á. Ég er engu að síður sátt við að hafa lesið hana. Hún færði mér ævintýrið um Andrée og félaga hans til viðbótar við sjálfa söguna.

Er barnið í mér dautt?

Einu sinni hlustaði ég á fyrirlestur (Glasser),  þar sem því var haldið fram, að þegar fólk hættir að hafa gaman að því að leika sér, sé það raunverulega orðið gamalt. Fyrr ekki. Leikur og ævintýri eru náskyld fyrirbæri, þess vegna er mér ekki sama um það, þegar ég hrífst ekki með í ævintýraheimi vísindaskáldsagna. Er bókin léleg eða er barnið í mér dautt, hugsa ég. Nú sé ég það sem verkefni að hlúa að barninu í mér.

Í útlegð: Joseph Roth

Í útlegð eftir Joseph Roth inniheldur tvö verk: Helgisaga drykkjumanns og Mannsandinn  brenndur á báli.

Sagan um heilaga drykkjumanninn er skáldsaga en skrifin um bókbrennurnar er ritgerð.

Sagan um heilaga drykkjumanninn

Fjallar um líf drykkjumanns sem sefur undir brúnum í París. Hún hefst á því, að til hans kemur snyrtilega klæddur maður sem gefur honum peninga. Upphæð sem um munar. Drykkjumaðurinn vill ekki skilgreina sig sem betlara, hann er stoltur fyrrverandi námuverkamaður. Gjafmildi herramaðurinn segir að hann geti endurgreitt peninga til dýrlingsins Theresu litlu. Þetta reynist þó þrautin þyngri, áfengið heimtar sinn toll í réttu hlutfalli við peningana í vasanum. Eitt kraftaverkið tekur við af öðru en alltaf fer á sama veg. Þó má túlka söguna sem svo að Theresa fái sitt að lokum.

Bókabrennur

„Þeir sem brenna bækur enda á því að brenna fólk“, er haft eftir Heine.  Joseph Roth leggur út af þessari setningu í ritgerðinni og vísar til þess að mannsandinn búi í bókum og því sé verið að brenna það dýrmætasta sem við eigum. Hann fullyrðir að með því að ráðast gegn Gyðingum séu Þjóðverjar að ráðast gegn sjálfum sér, því allt það mesta og besta í menningu þeirra og vísindum sé frá þeim komið. Síðan telur hann upp fjölda nafna. Loks ræðir hann um Evrópu sem heild og brýnir fyrir þeim að með því að láta þetta óátalið séu þeir meðsekir. Þetta er þörf ábending til okkar enn í dag.

Um höfundinn.

Jóseph Roth er fæddur 1896 í þorpinu Brodi, sem þá tilheyrði Austurísk-Ungverska- furstadæminu, en er nú í Úkraínu. Foreldrar hans voru Gyðingar. Hann fékk klassíska menntun þangað til hann gekk í herinn í fyrri heimsstyrjöldinni sem liðsmaður austurísk-ungverska- keisaradæmisins „þessa eina föðurlands sem ég hef átt“, er haft eftir honum. Eftir stríðið sneri Joseph aftur til Vínar og hóf að skrifa í blöð og tímarit. Auk þess skrifaði hann skáldsögur. Síðan   settist hann að í Berlín og hélt áfram ritstörfum. Þegar Hitler kemst til valda flýr hann Þýskaland og fer til Parísar þar sem hann hélt áfram skrifum sínum.

Þar dó hann síðan 1939.

Lokaorð

Það var merkilegt að lesa þessa bók. Hún er ekki bara góð, hún knýr mann til að rifja upp sögu Evrópu og skoða hvernig landamæri og þjóðríki hafa riðlast í kjölfar styrjalda. Allt bitnaði þetta á fólkinu sem bjó þar, ekki síst þeim sem ekki kölluðust þjóð, svo sem Gyðingar. Nú er ég komin langt út fyrir efnið.

Hingað heim

Það er Jón Bjarni Atlason sem þýðir þessa bók og Jóhann Sigurðsson les hana fyrir okkur sem notum og njótum HBS þ.e. Hljóðbókasafn Íslands.

Myndin er fra Berlín

Reimleikar: Ármann Jakobsson

 Reimleikar er 5. bókin í röð sagnaflokks Ármanns Jakobssonar um geðfellda lögregluteymið sem þau Bjarni og Kristín leiða. Þau eru ólík og vinna vel saman.

Sagan hefst á morði eins og vera ber og þau eiga eftir að verða fleiri. Þegar bakgrunnur hinna myrtu er skoðaður kemur í ljós að það er aðeins eitt sem þeir eiga sameiginlegt, það er að þeir hafa verið saman í fótbolta fyrir 19 árum. Morðin eiga það sameiginlegt að það er notaður klútur sem áður fyrr var þekktur sem morðvopn á Indlandi og kallast rúnal. Þetta "vopn" var einnig notað í fyrri sögu Ármanns og morðinginn sem notaði það þá situr inni og er því útilokaður sem gerandi.

Vandinn við að  skrifa um glæpasögur er að það má lítið segja, því það gæti spillt ánægju væntanlegra lesenda. Ég ætla þó að leyfa mér að segja að bakgrunnur þessara morða er sorgarsaga, sem því miður gæti hafa gerst hér á okkar litla Íslandi.

En ég mæli með þessari bók. En bendi um leið væntanlegum lesendum á að það er betra að lesa fyrri bækurnar fyrst og í réttri röð. Það veitir fimmfalda ánægju.

Myndin er af Elliðaá og trngist ekki efninu.

 

 

Istanbul Istanbul: Butham Sönmez

 

Istanbúl, Istanbúl, bók eftir Burhan Sönmez, er ein besta bók sem ég hef lengi lesið. Hún er í senn heimspekileg, fyndin og átakanleg.

Ég veit ekki mikið um höfundinn, vissi ekki einu sinni að hann væri til, fyrr en ég sá bókina Istanbúl, Istanbúl.  Nú veit ég að hann er tyrkneskur maður af kúrdískum ættum, fæddur 1965. Hann er menntaður í lögum og hefur unnið sem slíkur. En fyrst og fremst virðist hann hafa starfað fyrir frjáls félagasamtök sem tengjast mannréttindamálum. Árið 1996 varð hann fórnarlamb lögregluofbeldis. Ensk samtök komu honum til hjálpar og í kjölfarið ílendist hann í Bretlandi og býr nú ýmist þar eða í Tyrklandi.

Sagan

Sagan segir frá fjórum mönnum sem sem hafa verið vistaðir í þröngum klefa í  kjallara fangelsis í Istanbúl. Það er vetur og það er kalt. Þeir hafa hvorki rúm til að sofa í eða ábreiðu til að breiða yfir sig  og hnipra sig saman eins og hvolpar hver að öðrum. Á milli þess að þeir eru yfirheyrðir og pyndaðir segja þeir hver öðrum sögur til að stytta sér stundir. Það eru þessar litlu sögur sem gera bókina óviðjafnanlega.   Í þorpinu sem Burham Sönmez ólst upp var rík sagnahefð og móðir hans var  góður sögumaður.

Inn á milli þessara sagna er sögð sjálf sagan sjálf, saga fanganna  og óbeint sagt frá því sem er að gerast í landinu. Ég segi óbeint, því sú frásögn er meira og minna á mörkum raunveruleika og óraunveruleika. Hér ætla ég að stoppa því ég finn að mér tekst engan veginn að lýsa töfrum þessarar bókar.

Að lokum

Þýðandi bókarinnar er Ingunn Snædal og Guðmundur Ólafsson sem les bókina. Þau eru hvort um sig góð á sínu sviði. Ég verð næstum klökk af þakklæti þegar mér er færð bók eins og þessi til að hlusta á/lesa.

Skuggi ástarinnar: Mehmed Uzum

Ég hélt að bókin væri öðru vísi. Ég vissi að hún fjallaði um frelsisbaráttu Kúrda og hafði búið mig undir skelfingu og óhugnað. En sú varð ekki raunin.

Það er tilviljun sem ræður því að ég hef um árabil fylgst með vonlítilli baráttu Kúrda fyrir rétti sínum sem þjóð. Það sem réði því að ég vissi um tilvist þeirra yfirleitt,var að sveitungi minn, Dagur Þorleifsson, sem nú er látinn,var fyrstur Íslendinga (að ég held) sem vakti máls á þvi óréttlæti,sem þeir urðu að búa við. Og auðvitað var ég áhugasöm um að lesa það sem sveitungi minn skrifaði um þetta mál. Hann fór sem ungur maðir á slóðir Kúrda og setti sig inn í aðstæður. En aftur að bókinni. 

Bókin Skuggi Ástarinnar eftir Mehmed Uzum er söguleg skáldsaga um Memduhs Selim sem var kúrdiskur menntamaður og leiðtogi Kúrda á árunum 1927-1939, þegar þeir gerðu uppreisn gegn Tyrkjum.

Þetta er þó fyrst og frems ástarsaga full af trega.  Í upphafi sögunnar dvelur  Mehmed Selim í útlegð vegna skoðana sinna. Hann er fyrst og fremst menntamaður með áhuga á listum. Hann verður ástfanginn af ungri konu, biður hennar og fær jákvætt svar. Þau gera áætlanir um brúðkaup en hann vill bíða þess að faðir hans og systir komist. Meðan beðið er hefst uppreisnin sem kennd er við Ararat. Hann er kallaður á staðinn og fer þangað.  Síðan líða 3 ár. Á meðan bíður brúðurin eftir brúðkaupi. Loks gefst hún upp og giftist öðrum manni. Uppreisnin er bæld niður. Þegar Mehmed kemur til baka grípur hann í tómt. Hann reynir að fá giftingunni rift en það tekst ekki. Þannig verður hann fyrir tvöföldu áfalli, tapar í stríðinu við Tyrki og missir frá sér konuna sem hann elskar. 

Síðar giftist hann annarri konu en það er ekki stóra ástin. Ég ætla ekki að rekja söguna frekar en víkja að stílnum. Sagan er lágstemmd og minnir stundum meira á ljóð en sögu. Nú veit ég ekki hvernig hún hefur hljómað á frummálinu, en þannig virkar hún á mig í íslenskri þýðingu Einars Steins Valgarðssonar. Það er Olga Guðrún sem les.

En til baka til höfundarins Mehmed Azum. Mig grunar að hann eigi margt sameiginlegt með sögupersónu sinni. Hann þurfti eins og hann að flýja land og valdi Svíþjóð. Þar bjó hann árum saman. Þegar ég var í Svíþjóð við nám man ég eftir hópi kúrdiskra karlmanna á Karólinska bókasafninu. Ég sé þá enn fyrir mér, alvarlegir svartklæddir menn sem töluðu mál sem ég þekkti ekki.

 

Kamilla Einarsdóttir: Kópavogskróníkan og Tilfinningar eru bara fyrir aumingja

Kamilla Einarsdóttir

Nýverið las ég tvær bækur eftir Kamillu, Kópavogskróníkuna og Tilfinningar eru fyrir aumingja. Að vísu las ég þær í öfugri röð, þ.e. ég las bókina um tilfinningarnar fyrst. Í þessum pistli ætla ég að tala fyrst um Kópavogskróníkuna. Ég þekkti bókina af afspurn svo hún kom mér ekki alveg á óvart.

Kópavogskróníkan kom út 2018 og var fyrsta bók höfundar. Hún er að formi til bréf frá móður til dóttur, þar sem hún segir frá sjálfri sér og sér í lagi kynlífi sínu og væntingum sínum til karlmanna. Inn á milli ávarpar hún Kópavog og vandar honum ekki kveðjurnar. Ég hafði samúð með stúlkunni, ungu konunni sem bókin fjallar um. Hún er á villigötum. Hana vantar sjálfstraust og virðist trúa því að hún efli það með því að stunda kynlífsathafnir með karlmönnum. Já og stundum kvenmönnum, ég gleymdi því.

Það sem mestu ræður í þessari bók er samt stíllinn, frásagnarmátinn. Kamilla er bæði orðheppin og frumleg í framsetningu sinni, þar sem hún lýsir lífi  þessarar óhamingjusömu konu. Ég veit ekki alveg hvað ég á að segja um hispurslausar frásagnir hennar af kynlífinu. Þær minntu mig meira á samtöl um tilhleypingar en samskipti fólks. En í æsku hlustaði ég á árviss samtöl karlmanna um þennan hluta vinnunnar við gegningar. Jafnvel í sveitasímanum. Í raun leiðist mér slík umræða en ef til vill má líta á þetta sem það hefur aunnist kynfræðslu.

Tilfinningar eru fyrir aumingja er rökrétt framhald af Kópavogskróníkunni. Nema að Kópavogur kemur þar minna við sögu.  Nú snýst umræðan ekki lengur um eina persónu heldur um hóp, ungs fólks, sem hefur kynnst í Menntaskólanum við Ármúla. Þau hneigjast  til lista og hafa stofnað hljómsveit og ætla jafnvel að þiggja það að vera boðin í þáttinn hjá Gísla Marteini. Þau plana mikið en minna verður af hljóðfæraleiknum. Þessi saga er ekki alveg í fríi frá kynlífsorðræðu. Þó ber hærra afar góð lýsing á ofbeldissambandi. Kannski ekki svo mikið um barsmíðarnar heldur meira um lítilsvirðandi umræðu.

Ég veit vel að ég 80 ára gömul konan tilheyri   ekki markhópi þessara bókar og hugsa, „já svona er þetta hjá unga fólkinu núna“. Um leið finnst mér að þessi samskipti hafi kannski lítið breyst. Nema að fólk er flinkara að orða hlutina.

Það er alla vega liðin sú tíð að aðalfrétt Hvítasunnunnar sé um hóp ungmenna sem flýr bæinn til að tjalda, drekka og gera hitt. Ég fór aldrei á slíka hátíð en mikið held ég að krakkagreyjunum hafi oft verið kalt.

Myndin er af riddaraspora. Í bók Kamillu kom Riddarinn nokkuð við sögu, þess vegna mátti ég til með að taka þessa mynd, þegar eg gekk fram hja honum í gær.