Vilborg Davíðsdóttir: Bækurnar um Auði djúpúðgu

Frændur okkar Írar og Skotar

Þegar líða tekur að jólum, við upphaf jólabókaflóðsins, fyllist ég af einhvers konar samviskubiti yfir bókunum sem ég á enn ólesnar frá fyrri jólabókaflóðum.    Kvalin af sektarkennd rýk ég til að lesa „gamlar“ bækur.

Nú hef ég um nokkurt skeið verið að lesa bækur Vilborgar Davíðsdóttur, um forsögu þess að Auður djúpúðga flýði til Íslands.

Bækurnar eru þrjár talsins. Sú fyrsta kom út 2009 og heitir einfaldlega Auður. Hún hefst á því að segja frá Auði í foreldrahúsum á  Suðureyjum. Mér fannst sem verið væri að lýsa óvenju  hugmyndaríkum stelpukrakka en samkvæmt þáverandi siðvenjum, var hún komin á giftingaraldur. Orðin mannbær (hræðilegt orð). Það var drifið í að  finna handa henni mann. Hann hét Ólafur hvíti. Hún flytur með honum til Dyflinnar og elur honum barn, soninn Þorstein. Þegar til kemur hafnar hann barninu,telur það annars manns barn. Eftir það flytur Auður í Katanes, þar sem hún rekur myndarbú.

Næsta bók kom út 2012. Hún ber nafnið Vígroði.

Hún hefst á frásögu af heimsókn Auðar til ættingja sinna en hún hafði haldið sig fjarri þeim um árabil af ótta við að faðir hennar, Ketill flatnefur, vilji gifta hana á ný (giftingar þessa tíma voru brask með auð og völd). Af því verður þó ekki. Vegir þeirra Ólafs hvíta liggja saman á ný og hann sér að sér varðandi faðerni barns þeirra. Þau sættast.

Það horfir ófriðlega fyrir víkingabyggðir norrænna manna á Bretlandseyjum og Auður missir bæði son sinn Þorstein og mann sinn, Ólaf.

Þriðja bókin Blóðug jörð kom út 2017. Hún fjallar um síðustu ár Auðar á Bretlandseyjum og atburði sem leiddu til  þess að hún sá sér engra kosta völ nema að flýja til eylandsins í Norðrinu. En einnig þar er úthellt blóði. Þessari sögu Auðar djúpúðgu líkur þar sem saga Auðar í Laxdælu hefst.

Stéttaskipting?

Þótt sagan sem Vilborg segir, sé um margt lík sögunum sem við þekkjum sem Íslendingasögur, er hún um margt ólík.

 Í fyrsta lagi bætist við heill heimur, þar sem sagan er sögð frá sjónarhorni þræla og ambátta, saga hinna ófrjálsu. Í öðru lagi bætist við ítarleg frásaga af lifnaðarháttum, bæði í hvunndagslífi og stríði. Vilborg skapar nýjan heim á grundvelli þjóðfræða og sögu.

Það liggur mikil vinna í þessari bók/bókum.

Vangaveltur

Samkvæmt rannsóknum á erfðamengi okkar Íslendinga, erum við skyldari Írum og Skotum en Skandinövum. Ástæðan er sú að meiri hluti landnámskvenna kom frá Bretlandseyjum. Þetta lærði ég, þegar ég hlustaði á frábæran fyrirlestur, Þar talaði Agnar Helgason en hann hefur, ásamt fleiri fræðimönnum, rannsakað erfðamengi okkar Íslendinga.

Ekki veit ég hvað vakti fyrir Vilborgu Davíðsdóttur þegar hún hófst handa við að skrifa forsögu Auðar djúpúðgu. Það er að segja þann hluta hennar, sem gerðist áður en hún kom til Íslands.

Reyndar held ég að það sem fyrir henni vaki sé að skapa nýjan og áður óþekktan heim sem rúmar allt fólk, háa sem lága. Í hennar sögu fá konur og þrælar og ambáttir rödd. Já, og meira en það. Konur og ófrjálsir eru í aðalhlutverki í stað höfðingja og stríðshetja.

Innskot um bækur Svíans Jan Guillou

Fyrir um það bil tveim árum var ég á kafi í að lesa/hlusta á bækur Jan Guillou um Arn Magnusson og Birger jarl.  Tímasetning þessara bóka er að vísu talsvert seinna en bækur Vilborgar. Margt er þó líkt.  Þar segir af höfðingjum og valdamiklum konum. Þrælum bregður fyrir  og þá í svipuðu hlutverki og við þekkjum þá frá okkar góðu gömlu Íslendingasögum.

Bækur Guillou

eru stórskemmtilegar.

Mikið fæst ekki fyrir lítið

Til baka til Vilborgar. Það er betra að vera með athyglina í lagi þegar maður les/hlustar á bækur Vilborgar. Hún gefur engan afslátt á því að muna vensl og ættir. Það er líka betra að læra landafræði Bretlandseyja. Vilborg kryddar oft frásögn sína með Gelísku. Það ýtir við manni til að hafa í huga að Bretlandseyjar þessa tíma voru í það minnsta tvítyngdar.

Það er mikið sem situr eftir  þegar maður hefur lesið þessa bók. Ég mun minnast aðventunnar 2021 sem aðventunnar sem ég fór til Bretlandseyja með viðkomu í Færeyjum.

Athugasemdir

[Ingibjörg Ingadóttir (IP-tala skráð) 14.12.2021 kl. 19:00]

Á Bretlandseyjum á tíma Auðar voru töluð 3 tungumál: Gelíska, á Englandi það sem nú kallast fornenska, og málið sem nú kallast velska. Það var talað um allt Bretland fyrir innrás Engilsaxa, fyrir utan latínuna sem rómverska setuliðið talaði. Gelíska og velska eru ólík mál þótt bæði séu keltnesk.

P.S. Vissirðu að séra Jakob Á. Hjálmarsson er búinn að finna Mýrkjartan föður Melkorku? Hann var smákóngur í Donegal-sýslu á NV-Írlandi á 9.öld. 

[Bergþóra Gísladóttir (IP-tala skráð) 14.12.2021 kl. 20:58]

Takk fyrir tilskrifin.

Ég var að hugsa um mál norrænna  manna og Kelta út frá fólk8nu sem kemur fyrir í bók Vilborgar. Auðvitað voru málin fleiri ef allt er talið. Kirkjumálið var latína og svo var náttúrlega mál Péta, sem nú er útdautt. 

Nei ég vissi ekki um Fund Mýrkjartans. Hvar kemur þetta frám?

kveðja

Bergþóra

[Ingibjörg Ingadóttir (IP-tala skráð) 14.12.2021 kl. 23:06]

Sæl Bergþóra. Nú er talið að mál Péta hafi einfaldlega verið mállýska af þessari fornu útgáfu af velsku sem töluð var í Bretlandi. Gelíska kom ekki til Skotlands fyrr en ca. 500 e.Kr. þegar hópur Íra lagði undir sig hluta af V-Skotlandi og stofnaði konungsríkið Dáil Riada. Dáil þýðir þing, írska þingið kallast svo.

Rætt var við séra Jakob í Mbl. haustið 2018, minnir mig, og slóðin á bloggsíðu hans gefin upp: https://jagust.blog.is/blog/jagust/entry/2223935/ :

"Í Laxdælu er til sögu nefndur Mýrkjartan konungur á Írlandi. Konu þá er sagði sig vera dóttir hans bar inn í þá sögu og þá að öllum líkindum inn í sögu þjóðveldissamfélagsins á Íslandi. Áhrif hennar kunna að reynast stórmikil ef á sönnum er byggt (er þeim gerð nánari skil í sögu Ólafs pá) og því vert að kanna nánar um uppruna hennar, hver hann gæti verið.

Það þarf ekki lengi að leita í írskum annálum fornum eftir nafni þessa konungs. Þar kallast hann Muirchertah og kemur í raun aðeins einn nafngreindur maður til greina. Hann einn er konungur á þeim tíma sem að sögunni getur fallið.

Melkorka mun fædd fyrir 925, kemur út til Íslands ekki öllu fyrr en 940 og elur þá Ólaf son sinn 941.[1] Mýrkjartan lifir til 943 og er þá amk. á sextugsaldri.

Mýrkjartan er sagður í Ulsterannál vera konugur í Ailech þar sem nú er Donegal, nyrst á Írlandi, vestan við Derry. Hann var af ætt O´Neill (Ua Neill) sem var um langan aldur ein mesta valdaætt Íra og átti ríki í norðri og inn í miðju landi. Sumir konunga ættarinnar voru jafnvel hákonungar Íra og tengdust þingstað landsins alls í Tara, vestur af Dyflinni."

-Talsvert meira er á þessari vefsíðu.