Máttur og kaupmáttur

Kaupmáttur launa hefur aldrei verið meiri, sagði forsætisráðherra í gær þegar hann var í senn að réttlæta og hrósa sér af því að fjárlögin voru í höfn. Hann var glaðbeittur, hallaði sér fram og lyfti sér upp á tærnar.

Ég horfi á þetta í sjónvarpinu sitjandi í sófanum heima í stofu. Ég hugsa, hann misskilur hlutverk sitt, hann veit ekki að hann á að gæta hagsmuna allra landsmanna. Hann heldur að hann ráði kjarasamningum en þeir eru eins og allir vita í höndum stéttarfélaga og viðsemjanda þeirra. Þingmennirnir ráða ekki einu sinni eigin launum og taka því sem að þeim er rétt. Þau laun hafa vissulega hækkað. En svo gafst þeim kostur að leiðrétta önnur laun, laun öryrkja og ellilífeyýrisþega en þeir voru látnir eftir. Og ekki nóg með það. Öryggi þeirra og okkar allra var skert, með því að fjársvelta þá stofnun sem ræður örlögum margra meira en nokkur kaupmáttur þegar áföll dynja á þeim og fjölskyldum þeirra. Ég er að tala um Landsspítalann. 

Reyndar er forsætisráðherrann ekki einn um að halda að kjör fólks ráðist af kaupmætti launa. Það eru margir aðrir haldnir þeirri blindu, það er fólkið sem hefur kosið þessa ríkisstjórn til valda. Það er fólk einstaklingshyggjunnar. Skyldi þetta fólk aldrei verða veikt, hugsa ég og á það engin áhugamál sem ekki ráðast beinlínis af þeirra eigin kaupmætti? En ég reyni að forðast slíkar hugsanir, því ég vil ekki vera með fordóma um fólk sem ég skil ekki. Ég vil skilja. Og ég sem hef haft atvinnu mína af því að sýsla með kennslu, skólamál og uppeldi, hugsa. Þau hafa ekki lært, þau hafa ekki fengið þá reynslu og menntun sem nýtist þeim. 

Og enn hjálpa bókmenntirnar mér að skilja hið næstum óskiljanlega.  Það er algjör tilviljun að ég er einmitt nú stödd í þeirri bók Dickens ósem einmitt fjallar um áherslur í skólanum sem átti að mennta fók framtíðarinnar um miðja 19. öld. Það er bókin Hard Times (Erfiðir tímar)' sem hefur því miður ekki verið þýdd. Þetta er á árdögum nytjastefnunnar, Thomas Gradgrind, fyrrverandi kaupmaður í borginni Coketown.  Hann er sestur í helgan stein en hefur brennandi áhuga á menntun og útskýrir fyrir börnunum í hverju vísindi séu fólgin. Vísindi eru staðreyndir, einungis staðreyndir sem hægt er að mæla og skrá með tölum. Líklega á ég alls ekki að vitna í þessa bók núna, því ég óttast að fáir lesendur mínir hafi lesið hana og enn færri rjúki til, núna í jólabókaflóðinu að lesa útlenda skáldsögu frá 1854. En ég get bara ekki stillt mig. Dickens er dásamlegur og á svo vel við núna.

Ég ætla að segja ykkur hvers vegna hann á svo vel við. Persónulýsingar Dickens eru svo góðar og grípandi að mér finnst sem ég myndi þekkja þetta gfólk ef ég mætti því á götu, eða sæi það í viðtali í sjónvarpinu. Og það sem er enn betra við lýsingar Dickens á fólki er, að persónur hans eru annað hvort góðar og vel meinandi eða skúrkar og illmenni. Það er eitthvað svo gott þegar einhver segir það hreint út. 

Nú er best að vinda sér í smákökubaksturinn. Á meðan hugsa ég um aðra persónu í Hard Times. Það er Bounerby, ríki maðurinn  sem hreykti sér af því að vera alinn upp við óblíðar aðstæður. en það reyndist síðar ekki hafa við rök að styðjast. Hvenær fáum við söguna um stjórnmálamanninn sem settist að á jörð í afskekktri sveit?