Kofi Tómasar frænda: Harriet Beecher Stowe

Ég hef lokið við bók Harriet Beecher Stowe(1811-1898) sem ber nafnið Kofi Tómasar frænda. Þetta er önnur  bandaríska skáldkonan frá 19. öld, sem ég les, nánast í einni lotu (hin var Edith Wharton). Áður hafði ég verið skeytingarlaus í að kynna mér eldri bækur þessa fyrirferðarmikla stórveldis. Satt best að segja guldu bókmenntirnar fyrir andúð mína á fjölmörgum umsvifum stórveldisins, óverðskuldað. Og svo var ég tortryggin gagnvart bókinni, einhvers staðar hafði ég fengið það frá að hún setti ekki málefni þeldökkra í rétt samhengi. 

Bókin er hreint út sagt dásamleg. Ég veit að bók er góð, þegar hún er svo áleitin að hún sækir stöðugt á hugann, hvað sem ég er að gera, þá birtast mér senur eða setningar úr bókinni. Ég tala um hana við morgunverðarborðið og við gesti, jafnvel þótt ég viti að þei hafi ekki áhuga. Ég get ekki stoppað mig. Svona er Njála, Biblían, bræðurnir Karamazov og fleiri og fleiri. Svona var Kriget har inget kvinnligt ansikte eftir Svetlönu Aleksijevitj, sem ég er nýbúin að lesa. 

En aftur að hinni 163 ára bók Hriet Beecher Stowe. Þetta er bók um hvernig manneskjan ræktar og stendur við gildi sín. Höfundurinn er trúuð kona og sögusviðið er Bandaríkin sem þá hafa sett sér stjórnarskrá þar sem rætt er um frelsi og mannréttindi. Hvað er þá nærtækara fyrir trúað fólk en að henda það á lofti benda á hvernig þrælahald brýtur í bága við trú og stjórnarskrá. 

Bók Harriet er þó ekki bara um trú, hún er ekki síður pólitísk. En fyrst og fremst er þetta snilldarlega vel sögð saga um fólk. Hún skapar lifandi persónur sem eru svo minnisstæðar að manngerðirnar hafa verið notaðar síðar af öðrum höfundum. Dramatísk örlög þeirra þurfti hún ekki að skapa, þau sótti hún í samtíð sína. Þetta er breið saga, nokkrar persónur eru í forgrunni, þar sem lýst er andrúmslofti og samskiptum húsbænda og hjúa. Líklega á hér betur við að tala um eigendur og þræla. Í frásögninni er persónum fylgt eftir um nokkurt skeið. Lesandinn þekkir þær orðið vel, það er spenna í loftinu,þá er frásögnin brotin upp og nýtt sögusvið og nýjar persónum kynntar til sögunnar og allt fer á sama veg. Það er langt síðan ég hef lesið jafn spennandi bók. 

Bókin er skrifuð af miklum trúarhita. Guð er góður og kærleiksríkur. Það er hollt fyrir mig, trúleysingjann, að lesa svona bók, nokkurs konar andlegur kollhnís. Það kemur sér vel að hafa ekki fyrir löngu, lesið Biblíuna og vera vel undirbúin.

Auðvitað er ég búin að lesa mér svolítið til um bókina og höfundinn. Hún hefur verið gagnrýnd fyrir að draga upp falska mynd af veruleika þrælanna. Menn efast um tilvist gu húsbændanna. Myndin af hinum auðmjúka, dygga og fyrirgefadi þræli hentaði líka illa í réttindabaráttunni, sem tók við af baráttu þrælanna fyrir sjálfstæði sínu. Og hvar stóð Guð í öllum átökum.

En ég dáist kjarki þessarar konu, frásögn hennar hrífur mig og mér finnst ósanngjarnt að saka þann sem dregur upp mynd, að vera klisjuhöfundur. Myndin er frumsmíð, það eru aðrir sem gera klisjuna. Kannski þarf maður að hafa unnið í prentsmiðju til að skilja þetta (en það hef ég). 

Það besta við þessa bók er þó að hún sannfærir mann um heilindi höfundar og maður trúir henni. Þarna er fólk sem er að velta því fyrir sér hvernig maður breytir samkvæmt lífsgildum sínum og sé sjálfum sér trúr. 

Mér finnst bókin tala beint til okkar þar sem við erum stödd í dag. Það er talið að hvatinn að því að Harriet skrifaði hana, hafi verið hert löggjöf við flóttamannavanda þess tíma, þegar sett var í lög að það væri óheimilt að hjálpa þrælum á flótta, þó þeir væru komnir til ríkja þar sem þrælahald var bannað.

Þegar ég hafði lokið lestrinum fannst mér allt í einu að ég hefði ekki fæðst inn í rétta öld. Af hverju fæddist eg ekki inn í 19. öldina þegar rithöfundar víluðuðu ekki fyrir sér að skrifa langar bækur og lesendur höfðu enn tíma til að lesa þær? Hvað sem því líður, er ég þar.

Allt í einu kann ég ekki að enda svona pistil því set ég . hér.

.