Spillt stjórnarfar: Færeyjar 17. aldar í boði Heinesen

Var að ljúka við að lesa VONIN BLÍÐ eftir Heinesen. Hún kom út 1964 og var snúið á íslensku 1970 af Magnúsi Jochumssyni og Elíasi Mar. Ég hef ekki lesið þessa bók áður, hún hefur einhvern veginn orðið afgangs þegar ég "datt í" Heinesen á sínum tíma eftir að ég vikudvöl í Þórshöfn. Heinesen fékk norrænu bókmenntaverðlaunin fyrir þessa bók (deildi þeim með Olof Lagercrantz).

Rammi sögunnar er skýr og á vissan hátt þröngur. Frásagan er í bréfaformi, presturinn og magisterinn Peder Börresen skrifar vini sínum og sálusorgara bréf þar sem hann greinir frá lífinu í Þórshöfn. Fyrsta bréfið er skrifað 7. apríl 1669 um borð í, Jómfrúnni,  skipinu sem flytur hann til Þórshafnar og það síðasta er dagsett 8. júlí 1670.

Presturinn hefur vegna starfa síns aðgang að vettvangi allra, hárra sem lágra. Það leynir sér ekki af frásögninni að hjarta hans slær með fátæklingum og framferði valdastéttarinnar hneykslar hann, enda er hún gjörspillt. Sagan lýsir aldarfari og raunverulegum atburðum. Á þessum tíma ræður Christoffer Gabel lögum og lofum í Færeyjum, hann hefur eyjarnar að léni frá Friðriki 3. og hefur raðað í kringum sig sínum líkum, mönnum sem svífast einskis og misnota vald sitt. Fátæklingarnir eru ofurseldir kúgun, grimmd og girnd þessara manna og kannski ekki síður því fádæma mannfjandsamlega, trúarlega hugarfari sem var ríkjandi innan kirkjunnar. Allt helst þetta í hendur. Meðan á lestrinum um stendur er ég stöðugt að bera ástandið i Færeyjum saman við ástandið hér á landi, þ.s ég ber það saman við þá mynd sem hefur prentast inn i mig í gegnum söguna og kannski ekki síst i gegnum sögulegar skáldsögur. Þetta eru nokkurn veginn tímar Jóns lærða og öríitið á undan því sem lýst er í Íslandsklukku  Laxness. Einhvern veginn hef ég það á tilfinningunni að Höfn (Þórshöfn) hafi verið meiri "stórborg" en Reykjavík þeirra tíma og að Færeyjar hafi verið enn meira undir hælnum á Dönum en Ísland var. Við eigum að minnsta kosti ekki eins krassandi sögur af kráarlífi, drykkjuskap og hórdómi nema ef vera skyldu fylliríin á Magnúsi í Bræðratungu og ekki sögur af setuliði fyrr en löngu síðar. Reyndar minnir mig að fyllerí Magnúsar í Bræðratungu hafi tengst Eyrarbakka en ekki Reykjavík.

Mér varð líka við lestur bókarinnar hugsað til annars rithöfundar sem nýlega var í fréttum (fékk sömu verðlaun og Heinesen) þ.e. Kim Leine og skrifum hans um kollega Peders í Profeterna i Evighetsfjorden Þessi saga gerist í enn annarri nýlendu Dana, Grænlandi. Kim Leine er ekki eins knappur í forminu en óneitanlega eru karakterarnir llíkir.

Það var gaman að lesa þessa bók og nú langar mig að lesa mér meira til um færeyska sögu og fara aftur til Þórshafnar. En auðvitað fjalla allar sögur að einhverju leyti og kannski fyrst og fremst um okkur sjálf og okkar tíma. Það er það sem gerir þær svo hrífandi. Ef Heinesen hefði t.d. skrifað þessa bók í dag þá væri auðvelt að skoða hana í ljósi HRUNSINS. En andstætt íslenskum fátæklingarnir (nú sem fyrr) standa fátæklingarnir í bók Heinesen ekki með valdstéttinni og óréttlátu dómskerfi. Þeir veita andóf.

Ég hlakka til að ræða þessa bók við stöllur mínar í lestrarfélaginu.