Spámenn í eigin landi; Profeterne i Evighedsfjorden

Síðasta bók danska rithöfundarins Kim Leine heitir PROFETERNA VID EVIGHEDSFJORDEN (Gyldendal 2012). Bókin hefur fengið mikið lof í Danmörku og kom samtímis út í 10 löndum (samkvæmt bókarkápu). Þetta er söguleg skáldsaga frá átjándu öld og fjallar um samskipti Dana og Grænlendinga. Aðalpersóna sögunnar er Norðmaður sem kemur til náms í Kaupmannahöfn, hann langar að læra læknisfræði en pabbinn vill að hann læri til prests og það gerir hann. Hann sækir síðan um að verða prestur/trúboði á Grænlandi þar sem hann dvelst í 7 afdrifarík ár. Sagan fjallar fyrst og fremst um þessi ár, um viðbrögð þessa unga manns við aðstæðunum sem hann fer inn í og um fólkið sem hann kynnist, Dani og villimennina eins og þeir eru kallaðir í bókinni. Að þessum 7 árum hefur hann brotið allar brýr að baki sér á Grænlandi og er tilneyddur að hugsa sinn gang. Hann kemst að þeirri niðurstöðu að hann fái hvergi notið sín nema á Grænlandi og tekst að verða sér aftur út um stöðu þar, því bruninn í Kaupmannahöfn hefur þurrkað út syndir hans, þ.e.  þau gögn sem til eru um feril hans.

Bókin er um margt lýsandi fyrir  hugsunarhátt þess tíma, þó finnst mér höfundur stundum full bjarsýnn um hversu Morten Pedersen Falk sé upplýstur og vel að sér.

Kim Leine er hreinn snillingur í að draga upp mynd af atburðum og aðstæðum. En stundum finnst mér að hann kunni sér ekki hóf. Langar og nákvæmar lýsingar á meltingu matarins, líðan einstaklingsins og hægðum reyna að minnsta kosti talsvert á umbyrðarlyndi mitt um hvað eigi erindi inn í frásögn. Útúrdúrinn um hvalveiðar þess tíma var líka fullnákvæmur fyrir minn smekk þótt í ljós kæmi að hann tengdist vissulega örlögum einnar persónu sögunnar. Ég var líka orðin óþolinmóð meðan ég var að lesa mig í gegn um kaflann um brunann í Kaupmannahöfn sem er reyndar frábærlega dregin frásögn af kaótiskri atburðarás. En kannski segir þetta meira um mig sem lesanda en um hvernig höfundi hefur tekist  við að segja þessa sögu. Sagan rígheldur manni allan tímann og mér leið oft heldur ónotalega. Er það ekki þannig sem góðar bærkur eiga að vera. Ég lét aðalpersónuna fara í taugarnar á mér, rétt eins og hann væri fjölskyldumeðlimur eða í vinahópnum, fannst hann vera tvístígandi í afstöðu sinni og oft kolruglaður. Mér fannst hann líkjast alltof mikið aðalpersónunni í KALAK, Kim en þá bók byggir höfundur á eigin persónu. En það er engin vafi á hvar samúð höfundar liggur, hún er hjá hinum innfæddu. Frásagan um spámannninn Maríu Magdalenu og Habakuk mann hennar er hátindur þessarar sögu en þar segir af merkilegri tilraun heimamanna til að komast undan kúgun Dana og stofna frjálst samfélag á eigin forsendum.

Mér varð oft hugsað til annarrar góðrar bókar sem er líka byggð á sögulegum forsendum, Snorra á Húsafelli eftir Þórunni Valdimarsdóttur, sem er frábær bók og fjallar um nokkurn veginn sama tímabil. Það gerir Íslandsklukkan reyndar líka svo okkur skortir ekki góðar frásagnir af 18. öldinni. Rökkurbýsnir Sjóns fjallar um enn eldri tíma.

Ég mæli með þessari bók þótt hún sé bæði löng og ströng. Kort af Grænlandi og af Kaupmannahöfn þess tíma auðvelda lesanda að nýta sér þessa sögulegu frásögna. Ég vona að við eigum eftir að eignast hana í íslenskri þýðingu.