Rússneska goðsögnin

Nú orðið skrifa ég mest um bækur sem ég les en nú ætla ég að gera undantekningu og skrifa um tónleika sem ég fór á og hreifst mjög af. Þetta voru tónleikara Sinfóníunnar sem báru yfirskriftina Rússneska goðsögnin. Á undan tónleikunum fórum við hjónin á súpukvöld Vinafélags Sinfóníunnar þar sem Atli Heimir Ingólfsson talaði um tónverkin sem voru á dagskrá. Það er eins og hann ljúki þeim upp og opni þau, a.m.k. fyrir mig sem er ekki tónlistarlega lærð og hef við ekkert að styðjast nema brjóstvitið þegar ég er að hlusta.

Í gærkvöldi talaði hann um tvö rússnesk tónskáld, Alfred Schnittke (Fiðlukonsert nr 4) og Dímítríj Sjostakovítsj Sinfónía nr 8 í c moll). Schnitttke þekkti ég ekkert en ég er nú smátt og smátt að verða nógu vel heima í Sjóstakovítsj til að njóta hans. Ég hef oft áður hlustað á Árna Heimi tala um Sjostakaovitsj og hef oft velt því fyrir mér af hverju það er stöðugt rætt allt öðru vísi um rússnesk tónskáld en önnur tónskáld. Það skýrist þó að sjálfsögðu að hluta til af því að tónskáld í Rússlandi voru á dögum Sovéttímans stöðugt undir hæl stjórnvalda sem reyndu eftir megni að hafa áhrif á tónlistarsköpun í landinu og sköpun í listum almennt.

Það hvarflar ekki að mér að það hafi ekki verið þrúgandi og skelfilegt, en voru aðrir höfundar alls staðar annars staðar frjálsir og höfðu stjórnvöld engin áhrif á það sem þeir létu frá sér? Eða var það allt einungis jákvætt. Það hefur verið einveldi víðar en í Sovét. Og hver og hvað er það sem drífur tónskáld áfram til góðra verka. Þetta er ég að hugsa meðan ég hlusta á Árna Heimi (og þetta eru að sjálfsögðu ekki hans einkakenningar heldur viðurtekin sannindi). Þegar ég svo hlustaði á þetta dásamlega tónverk vaknaði hjá mér spurningin um hvernig Sjostakovítsj hefði samið ef Stalín hefði látið hann í friði. Ef kenningin heldur hafa flest hans verk orðið til í einhvers konar stöðugum stífudansi við Stalín.

 En tónleikarnir í gær voru frábærir. stjórnandi þeirra var Gennadíj Rosdestvenskjí og sonur hans Alaexander Rosdestvenskjí lék einleik á fiðlu í verki Schnittke. Ég hef ekki skemmt mér betur og aukalagið var í senn kraftmikið og fullt af gleði. Ekki spillti að móðir fiðlarans Viktoria Postnikova lék undir á flygilinn. Ég ætla að fara á næstu tónleika þar sem hún spilar. Hef einu sinni heyrt hana spila og hugsaði mér það er ekki hægt að gera þetta betur. Hún er snillingur.

En hvað er það sem knýr listina og hvert er samband hins ytra og rökræna við þessa orðlausu list? Ég efast um að þeir viti það sjálfir.