Sæmd: Guðmundur Andri Thorsson: Skáldsaga með lánuðum sögulegum persónum

Ég var búin að hlakka til að lesa Sæmd Guðmundar Andra, en kom mér svo seint að því verki að ég hafði heyrt og lesið mikið um bókina áður en ég hófst handa.

Bókin er einkar falleg og fer vel í hendi. Þetta er nokkuð sem ég, áhugabókbindarinn gaumgæfi fyrst við bækur. Hún er stutt og það er mikið pláss fyrir orðin. Textinn er fallegur, á köflum næstum eins og ljóð.

Bókin er skáldsaga og ber að lesast sem slík. Höfundur teflir að vísu fram landskunnum mönnum frá seinni hluta 19. aldar, sögusviðið er Lærði skólinn í Reykjavík 1882, nú MR. Aðalpersónur sögunnar eru þrjár,  Björn M. Olsen kennari og umsjónarmaður, Benedikt Gröndal kennari og Ólafur skólapiltur. Plottið er ekki mikilfenglegt, skólapilturinn stelur bók og það er tekist á um agamál skólans. 

Við fáum að sjá inn í hugskot allra þessara einstaklinga. Björn M. Olsen er fulltrúi kerfisins og hann trúir Því að agi göfgi einstaklinginn. Hann ber einnig í brjósti brennandi áhuga á sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar og uppbyggingu menntunar.  Benedikt Gröndal er einnig áhugamaður um sjálfstæði en hann er fyrst og fremst andans maður og hann trúir á mátt frelsisins. Nemandinn Ólafur er (virðist mér) ráðvilltur drengur úr sveit, fjarri fjölskyldu. Aukapersónur sögunnar fylla svo eðlilega inn í þá mynd sem Guðmundur Andri dregur upp. Sigurður slembir, Valdimar Briem, Jónas Jónassen læknir spila lomber og drekka púns með Birni. Benedikt hugsar háfleygar hugsanir og konurnar ganga um beina eða sitja við sauma. Það fer afskaplega lítið fyrir konum í þessari bók.

Benedikt Gröndal er langbest dregna persóna bókarinnar. Þar fer Guðmundur Andri á kostum og það er gaman að fylgjast með hugarflugi þessa fjölhæfa snillings. Ekki trúi ég þó á senuna þegar hann gengur fram fyrir skjöldu og gerist bjargvættur. Myndin af nemandanum Ólafi er einhvern veginn ekki í fókus en verst kunni ég þó við afar ótrúverðuga mynd sem dregin var af Birni M. Olsen sem harðstjórn. Þarna spilar ef til inn reynsla mín af lífinu á heimavistum, að vísu ekki á 19. heldur á þeirri 20. Ég trúi ekki orði af því sem höfundur segir um Björn M. Olsen og eiginlega finnst mér það alls ekki í anda frelsis og réttlætis að fá yfirvöld fyrir klíkuskap að kippa í spotta og setja sig yfir kennarana. 

Það sem mér fannst skemmtilegast við þessa bók er líklega ekki bókin sjálf, heldur alllt ýtarefnið sem ég fann á netinu. Ég las mér til um Steingrím Thorsteinsson, Jón Ólafsson skáld og Alaskafara, Sigurð slembi Sigurðsson sem fórst á Viðeyjarsundi og um son hans Sigga litla, Sigurð Sigurðsson frá Arnarholti. Merkilegast af öllu var þó að lesa um móður Sigga litla (hún hét Flora Concordia Orelia [eða Oveliva] Jensen) sem hún sendi þriggja (eða 5) ára með póstskipinu frá Kaupmannahöfn til Reykjavíkur, til föður, af því hún var veik, komin með blýeitrun af því að vinna í konunglegu postulínsverksmiðjunum. Hún var sósíalisti og annáluð ræðukona, sem seinna var fangelsuð og lauk ævi sinni á geðveikrahæli. Það er þó afar lítið um allar þessar persónur í bókinni.

Ég er heilluð af 19. öldinni og lestur bókarinnar ýtti á takkann sem setur í gang enn meiri lestur svo eiginlega varð bókin sjálf aukaatriði. En sem betur fer gerði ég mér grein fyrir að Guðmundur Andri er enginn Guðjón Friðjónsson, hans styrkleikar liggja í stílnum og andríkin.

 Og hvað finnst mér svo um þessa bók? Ég veit það ekki en ég held að ég hafi ekki verið rétti lesandinn.

 

 

Um ríkt og fátækt fólk:Sagmameistararnir Isabel Allende og Einar Kárason segja sögur af fólki

Ég var að ljúka við bók eftir Isabel Allende, Mynd örlaganna (2001). Það var bókaklúbburinn minn sem réði því að sú bók skyldi lesin nú. Ávinningurinn af því að vera í bókaklúbb er að þá fær maður ekki alltaf að ráða. Ég hef lesið nokkrar bækur eftir Allende en ekki þessa. Ég veit ekki af hverju ég tók mér Allendefrí því ég hafði alltaf kunnað að meta hana. 

Bókin gerist á seinni hluta 19. aldar. Sögusviðið er Kalifornía og Chíle. Allt í einu er manni kippt inn á sögusvið sem maður veit ekkert um og það skemmtilega við þetta er að maður vissi ekkert fyrr en maður stendur frammi fyrir því. Það kannast sjálfsagt flestir við bandaríska frelsisstríðið, borgarastyrjöldina og Kyrrahafsstríð Japana og Bandaríkjanna en hversu mikið vita menn um frelsisstríð Chile, Kyrrahafsstríð þeirra (við Perú og Bólivíu) og um borgarastyrjöldina sem kom í kjölfarið. Ég var að minnsta kosti ófróð um allt þetta og þurfti að lesa mér til. 

 En þótt þetta sé á vissan hátt söguleg skáldsaga fjallar hún fyrst og fremst um fólk, aðallega kvenfólk. Þetta er bók um vel stætt fólk. Pálína del Valle, amma aðalpersónunnar Auoru del Valle, er vellauðug. Móðir Auoru er að vísu hálfur Kínverji, en það fólk er líka þegar hér er komið sögu, vel stætt (þetta fólk kemur fyrir  í fleiri bókum Isabel en þó ekki í sömu tímaaröð og bækurnar koma út). Fátæktin er þó vel sjáanleg í þessari bók, fátæklingarnir eru í útkanti sögusviðsins, hórur, indíánar og vinnufólk. Ég er ekki að tala um þetta af því mér finnist það vera ljóður á bókinni, heldur til að lýsa henni. Hún er ekki eins og bókin um Jesúsu sem bókaklúbburinn las síðast.

Þetta er mögnuð bók. Hún fjallar um ástir og auð, undarleg örlög og fjölskylduflækjur. Isabel Allende er sagnameistari af guðs náð, fyrst og fremst sagnameistari. En í þessari bók fannst mér þó eitthvað vanta á að flæðið sem ég hafði vanist í fyrri bókum hennar næðist. Ósjálfrátt velti ég fyrir mér hvort henni væru mislagðar hendur eða það væri þýðingin sem yllu þessu.

Rétt þegar ég hafði lokið lestrinum, datt ég inn á Einar Kárason að lesa Djöflaeyjuna á RÚV. Þar var á ferðinni annar sagnameistari og snillingur. Þau eru á margan hátt lík nema Isabel skrifar um ríkt fólk, aðallega konur, Einar skrifar um fátæklinga og aðallega karla. Það sem tengir þau er að  þau elska að segja frá, segja sögur. Og þau kunna það.

Að ráða klukkunni

Vegna mikillar umræðu um sumar- og vetrartíma, rifjuðust upp fyrir mér óljósar minningar um hvernig Jón Björgólfsson á Þorvaldsstöðum í Breiðdal brást við varðandi það mál. Hann breytti aldrei sinni klukku, hélt sig við sumartíma allt árið að mig minnir. Auk þess var hans klukka, sem var gullúr í silfurkeðju, 10 mínútum fljótari en aðrar klukkur. Það kallaði hann búmannsklukku. Sveitungar hans stilltu sínar klukkur eins og þeir á útvarpinu. 

En bæði hann (Jón á Þorvaldsstöðum) og sveitungar hans fóru síðan lítið eftir klukku, það var sólin sem réði ferðinni.