Rússneskir risar

Mér finnst mikið til um rússneskar sögur svo að ég get ekki slitið mig frá þeim. Því  lengri því betri. Persónurnar eru svo margar að maður týnist í mannhafinu og atburðarásin er eins og röð af Ragnarökum. Ástandið getur ekki versnað og svo versnar það.

Ég er sem sagt búin að vera stödd í Rússlandi síðan í júní. Fyrst, Elísabet mikla eftir Jón Þ. Þór, síðan Sívagó læknir og Lygn streymir Don og loks, Dagur í lífi Ívans Denisovich. Kosturinn við að taka svona skorpu, er að þá verður lesturinn áhrifameiri. Nú er ég orðin svo tengd Rússlandi (og Sovétríkjunum), að í hvert skipti sem ég tek til við lesturinn, finnst mér eins og að ég sé komin heim. Til Rússlands. 

Alltaf þegar fjallað er um rússneskar bækur, snýst umræðan að hluta til um pólitík. Þetta hafði áhrif á mat manna og hefur ef til vill enn. Ég er þar engin undantekning. Af því ég vissi að Sjolokov hefði verið tiltölulega þægur flokksmaður og af því að bækur hans  fengust gefnar út í Sovét, hélt ég að þetta væri  meinlaus bók í anda ráðstjórnarraunsæisstefnunnar. Það er rangt, sagan er grimm og gagnrýnin. Stríð er fyrst og fremst ómanneskjulegt, ekki hetjuskapur.

Tímaramminn er nokkurn veginn sá sami og í Sívagó lækni,  en stríðslýsigarnar eru enn óhugnanlegri. Og eftir að rússneski herinn hættir að berja á Þjóðverjum og snýr sér að byltingu og gagnbyltingu er grimmdin engu minni en enn átakanlegra þegar hún beinist að eigin fólki. 

Lygn streymir Don hefst sem sveitalífslýsing, segir frá lífi kósakka sem búa á bökkum Don í nágrenni Rostov. Að hluta til er þetta saga um ást í meinum, eins og sagan um Sívagó, en ástin lítur í lægra haldi, týnist í ringulreið stríðsins. Það er næstum falskt fyrir mig Íslendinginn að lesa stríðsbókmenntir, því við íslenskan á engan virkan orðaforða um tignarheiti  í hermennsku. Sem betur fer. Menn hafa að vísu lagt sig fram um að þýða þetta og búa til orð en í raun er þetta eins og að lesa nöfn á jurtum sem tilheyra ekki íslenskri flóru. 

Útgáfusaga þessarar sögu er ekki síður spennandi en sagan sjálf. Hún kom út á árunum 1925 til 1940 og  Sjolokhov er því kornungur  þegar fyrsta bókin kemur út. Á Íslandi kom hún út þegar 1945 í þýðingu Helga Sæmundssonar.  Nú þegar ég hef lokið lestri hennar og les mér til, sakna ég þess hversu umræða um bókmenntir var meiri þá en nú. Það er ekki þar með sagt að hún hafi verið betri.

Næsta rússneska bókin í langdvölum mínum í landi Pútíns er Dagur í lífi Ívans Denisovich eftir Alexander Solzhenitsyn. Hana hef ég lesið áður en góðar bækur  er gott að lesa oft. Þær batna við hvern lestur. 

Líklega er rétt að lesa Lygn streymir Don fljótlega aftur. 

Myndin er af auglýsingu um jólabókina 1945.