Mánasteinn: Sjón: Glimt frá liðnum tíma

Hef verið að undirbúa mig fyrir bókakvöld í bókaklúbbnum mínum, öðrum af tveimur. Verkefnið var ekki stórt núna, við settum okkur fyrir  lesa Mánastein sem er lítil bók. Auðvitað er svolítið öðru vísi að lesa bók þegar hún hefur fengið mikla umfjöllun og lof í fjölmiðlum. Við því er ekkert að gera annað en muna að ég er ein með minni bók og veruleiki hennar kemur til mín eins og mér þóknast að skilja hann. 

En það eru ekki fjölmiðlaumfjöllun sem truflar mig þegar kemur að bókum eftir Sjón, heldur hitt að ég næ stundum ekki almennilega sambandi við bækurnar hans og það setur mig í klemmu. Þessi klemma stafar af því að mér líkar svo vel við Sjón eins og hann birtist í fjölmiðlum þegar hann kemur fram sem fulltrúi lista og menningar að mig langar að líka við bækurnar hans. Hann er minn maður. Það breytir þó ekki því að stundum finnst mér ég ekki átta mig á því hvað hann er að fara, skil það sem hann segir en veit ekki af hverju hann segir það. Þetta er vandræðalegt.

Bókin Mánasteinn er eins og stuttmynd frá árinu 1918 en hún er ekki um fullveldið, frostið, spænsku veikina eða Kötlugosið. Reyndar bregður öllu þessu fyrir í sögunni en sagan er um drenginn, einstæðinginn Mánastein sem finnur farveg fyrir líf sitt og tilfinningar í gegnum að horfa á kvikmyndir. Strax í upphafi bókarinnar kemur fram að Mánasteinn laðast að karlmönnum og karlmenn laðast að honum.  Á þessum tíma var það bæði synd,skömm og jafnvel glæpur en við því var ekki mikið að gera.

Frásagan um Mánastein er knöpp og það er ekki mikið sýnt inn í hugskot þessa pilts nema þegar kemur að kvikmyndunum og hvernig þær birtast honum og halda síðan áfram að móta sýn hans á veruleikann. Annað fáum við flest að skoða utan frá. Hann er illa læs 16 ára og býr hjá langömmusystur sinni.Hann á enga að. Sjón bregður því oft upp súrrealistiskum myndum, það er kunnuglegt hjá honum og hann gerir það vel.

Það er nýnæmi fyrir mig að skoða íslenskan veruleika frá þessu sjónarhorni, ég hef lesið um evrópskt framúrstefnufólk frá þessum tíma en þegar kemur að árinu 1918 og okkur hér, hugsa ég um frostaveturinn mikla, vöruskort og dauða. Amma mannsins míns dó í spænsku veikinni frá sex börnum. Föðuramma mín fyrir austan var þá búin að eignast átta börn, en veikin náði sem betur fer ekki austur á land. Sjón kynnir til sögunnar auðkonu Annie Winifred Ellerman og vini hennar sem koma við á Íslandi á ferð sinni um heiminn. Hann minnist líka á  vinkonu hennar H.D Hilda Doolitle. Þetta fólk er svo órafjarri mér og mínum veruleika að mér fannst nær óhugsandi að heimur þeirra og drengsins, lítilmagnans Mánasteins gætu runnið saman. 

Þegar hér var komið sögu í hugleiðingum mínum og skrifum um drenginn Mánastein og hvað Sjón væri að segja með þessari bók, ákvað ég að gera hlé og  ljúka skrifunum þegar ég væri búin með ,,skylduskokkið". Og viti menn. Allt í einu rann upp fyrir mér að ég hafði misskilið allt saman. Sjón var ekki að skírskota til fortíðar heldur til eigin samtíðar og jafnvel framtíðar. Asni gat ég verið. Ég er svo bundin á klafa íslenskrar söguhefðar. Hann var að vísa til unga fólksins í Breiðholtinu þar sem hann ólst upp og unga fólksins á Hlemmi. Hann var að skírskota til fólks sem þarf að finna sér leið til að skilja heiminn og lifa af.

Niðurstaða: Þetta er merkileg  þroskasaga unglings sem verður að að takast á við veruleika sem ekki er viðurkenndur af öðrum. Hann finnur sína leið. 

 

 

 

 

 

Om man ännu finns:Rose Lagercrantz:Lítil bók um mikil örlög

Í bókinni OM MAN ÄNNU FINNS segir Rose Lagercrantz frá síðustu dögum móður sinnar. Gamla konan á ekki afturkvæmt á heimili sitt eftir beinbrot. Dótturinni, sem heimsækir hana og dvelur hjá henni löngum stundum á hjúkrunarheimilinu, finnst erfitt að horfa upp á hvernig hún hefur tapað lífslönguninni og visnar brott. Hún hugsar um heiminn sem heiminn sem hverfur með henni. Móðirin, Ella, er gyðingur og ein af þeim sem lifði af. Reyndar eru báðir foreldrar hennar gyðingar sem höfnuðu í Svíþjóð. Þau vilja eða geta ekki talað um það sem gerðist svo dóttirin verður að sætta sig við að alast upp i sögulausu umhverfi og það sem hún veit á hún erfitt með að útskýra. Hvernig á hún að koma því til skila að móðir hennar sé eiginlega rúmensk eða ungversk og pabbinn frá Prag og það sé þess vegna töluð þýska á heimilinu? smátt og smátt púslar hún saman sögu foreldra sinna með því að spyrja og með því að hlusta á ættingjana sem lifa enn.  

Leit Rose Lagercrantz minnir um margt að leit ættleits barns að uppruna sínum. Hún er í raun að leita að sjálfri sér. Samtímis stendur hún frammi fyrir ógninni af fallvaltleikanum, það voru svo margir sem dóu og og foreldrar hennar voru svo nærri því að hljóta sömu örlög. Móðir hennar lýsir því hvað eftir annað yfir að hún sé ekki viss um að hún sé til. Ættingjarnir, þeir sem sluppu, búa víðs vegar um heiminn, þeir eru flóttafólk, þeir munu aldrei snúa heim. Rose leggur sig eftir að halda sambandi við þessa ættingja, þannig fær hún söguna og þannig verður hún húm. 

Þetta og margt fleira leitar á huga höfundar um leið og hún fylgist með móður sinni bíða dauðans. Um leið hugsar hún um eigin hamingju því hún hefur átt gott, verndað og ríkt líf. 

Það er merkileg tilviljun að rekast á þessa bók rétt um leið og ég var að ljúka bók Þórunnar Erlu og Valdimsrsdóttur, þar sem hún er í raun að fylgja móður sinni síðasta spölinn. Báðar eru þær (finnst mér) að leita svara við sömu spurningunni: Hver er ég? Eða er spurningin hvernig varð ég, ég? Þórunn með frændgarðinn allt í kring um sig en Rose Lagercrantz með stórar eyður. Mér verður hugsað til fólksins míns sem er farið. Er kannski komið að mér að setja eitthvað á blað?

 

Stúlka með maga:Þórunn Erlu Valdimarsdóttir

Hef lokið við að lesa bók Þórunnar Erlu Valdimarsdóttur en er enn á valdi sögunnar. Ég er meira að segja búin að draga fram fyrri bók höfundar, Stúlka með fingur, sem mig grunaði að tengdist efninu og komst að því að sá grunur reyndist vera réttur.

Stúlka með maga er skrýtin bók, hún er engu lík. Í henni er urmull af fólki, ég hafði heyrt af þessu frá öðrum og grunaði að Þórunn væri hér að nýta sér forna hefð ættartala sem ég veit af reynslu að enginn skyldi hundsa, því annars nær hann aldrei utan um efni og átök frásagnarinnar. Ég lagði mig því  eftir nöfnum og bjó mér í huganum til töflur um skyldleika.  Það reyndist mér vel. En það var ekki bara þetta sem gerði bókina sérstaka heldur ekki síður hitt, að sögumaður talar stöðugt til okkar í núinu (svona inn á milli) og kemur með athugasemdir, sem ekki eru alltaf auðskiljanlegar. Ég þurfti stundum að staldra við og lesa endurlesa. Oft hló ég. Þetta fannst mér gaman.

En þetta var erfið bók því hún er saga margra kynslóða og fer fram og til baka í tíma og maður þurfti stöðugt að gæta að á hvaða öld maður var staddur, á hvaða stað og hvernig tengist nú aftur þessi persóna sögumanni. En það var samt ekki þetta sem truflaði mig mest, heldur var það hvað ég átti erfitt með að ríghalda í það að sögumaðurinn er eða á að vera móðir Þórunnar en ekki hún sjálf (höfundurinn). Rödd Þórunnar og tungutak hljómaði svo sterkt inn í höfði mér að ég gleymdi mér. En lesandinn þarf að muna að það er móðirin, veik af krabba og sem segir sögu sína um leið og hún er að sætta sig voðaleg örlög sín og gera upp líf sitt.

Mér fannst þetta góð bók, þótt ég þyrfti talsvert fyrir henni að hafa. Ég velti fyrir mér hvernig höfundur hafði hugsað hana. Mér fannst hún vera eins og teppi ofið úr garni af ólikum toga, sumt var í sauðalitunum, annað glitraði og sumstaðar grillti í perlur sem voru ofnar inn í voðina.

Ég veit að ég er hreint ekki hlutlaus í dómum mínum um þessa bók. Hún gerist að stórum hluta í sveit og þar finn ég mig heimakomna, velkomna. Og hún fjallar mikið um fólk á Snæfellsnesi og þar þekki ég mig líka vel, þar voru heimkynni afa og ömmu drengjanna minna og þar var þeirra frændgarður. Ég gat ekki stillt mig um að fá lánaða bók með sveitalýsingum á Eyja- og Miklaholtshreppi. Þar segir af ,,mínu" fólki í Borgarholti. Í þessari bók er notað stafrófið til að halda reiður á systkinahópnum og upptalningunni lýkur á S (broddstafir ekki meðtaldir). Afi sögumanns Stúlka með maga (langafi Þórunnat) ólst upp í Borgarholti en það var fyrir tíma Þórðar og  Sesselju afa og ömmu drengjanna minna. En þetta var útúrdúr (en alveg í anda Þórunnar). 

Mér finnsy Þórunn vera að leitast við að svara spurningunni, hver er ég og hvernig varð ég ég. Eða er það mamma hennar sem er að hugsa þetta?

Ég vona að það sé ljóst að mér fannst mikið í þessa bók spunnið og að hún verðskuldaði tímann sem fór í að lesa hana og erfiðið. 

Klefi nr. 6: Ferðalag með Síberíulestinni til Ulan Bator: Rosa Liksom

Bókin klefi nr 6 varð fyrir valinu í bókaklúbbnum. Við erum að reyna að færa út sjóndeildarhringinn og lesa um það sem við þekkjum ekki.

Bókin segir frá ungri konu, nemanda sem tekur sér far með Síberíulestinni til Úlan Bator í Mongólíu. Hún er í bókinni kölluð stúlkan. Við fáum fljótlega að vita að hún er finnsk og stundar nám í Moskvu. Hún hefur pantað sér far, klefanúmerið er 6 en hún veit ekki hver eða hverjir verða með henni í klefa. Um það fær hún engu ráðið. Það kemur í ljós að það er miðaldra karlmaður, Rússi á leið í byggingarvinnu. 

Við kynnumst þessum tveimur persónum i þessa þrönga rými í gegnum samskipti þeirra og samskiptaleysi. Hann talar, hún dvelur í sínum hugarheimi og rifjar upp líf sitt og hugur hennar leitar stöðugt uppi vanda sem hún stendur frammi fyrir. Ferðafélaginn, Maðurinn, er orðljótur drykkjusvoli fullur kvenfyrirlitningar. Þvílíkt orðfæri. Og svo drekkur hann vodka út í eitt og er reyndar einnig afar vel nestaður. Mér var óskiljanlegt hvernig stúlkan afbar að vera í návist hans.

Bókin segir reyndar ekki bara sögu þessara klefafélaga heldur líka sögu Sovétríkjanna. Og svo málar hún myndir af landslaginu, borgunum og þorpunum sem lestin brunar um og við fáum einnig að skynja veðrið, myrkrið og stjörnuhimininn.  

Mér fannst erfitt að lesa þessa bók vegna grófyrðanna og sóðaskaparins, hvernig á maður að halda áfram að umgangast slíkt, jafnvel þótt það sé í bók? En bókin var spennandi, því höfundur hafði lag á að láta svo lítið í té um þetta fólk að maður beið stöðugt eftir því að fá skýringar á hegðun þess. Af hverju var stúlkan að fara í þessa ferð? Hver var þessi maður eiginlega? 

Eins og ég sagði í upphafi var það bókaklúbburinn sem valdi þessa bók. Því kom það mér á óvart þegar ég komst að því að ég hafði fleiri en eina tengingu inn í efni hennar. Á áttunda áratugnum  (1972) fóru tvö pör og ein telpa á útmánuðum í ævintýralega ferð um Pólland. Við gistum aðalleg á farfuglaheimilum og ólöglegum heimagistingum nema einu sinni splæstum við á okkur hóteldvöl og ekki af verra taginu. Við fengum sex manna herbergi á fínu skíðahóteli í Zakkopane. Pólsk hjón deildu því með okkur. Um kvöldið tóku þau fram vin, brauð og osta og sögðu okkur að þau vildu hafa mikið við af því þau væru í brúðkaupsferðalagi. Þeim fannst ekkert óeðlilegt að deila með okkur herbergi, þessa nótt og sögðu að þannig gerði maður i þeirra landi. Hin tenging mín við ferðalag stúlkunnar með Síberíulestinni var að sonur minn fór þessa sömu leið um miðjan vetur fyrir nokkrum árum reyndar bara til Burjatiu. Ég var afskaplega kvíðin út af þessu ferðalagi og hélt honum yrði kalt og varð afar fegin þegar hann sendi mynd í tölvupósti þar sem hann var í vígalegum frakka með volduga loðhúfu.

Sigurður Karlsson þýðir þessa bók og textinn er mjög læsilegur, víða næstum ljóðrænn. Þannig hugsaði stúlkan. Aftur á móti undraðist maður margsinnis hvað Sigurður kunni fyrir sér í grófyrðum, þessi prúði maður, en hann þurfti svo sannarlega á þeim að halda til að koma til skila einræðum Mannsins, ferðafélaga stúlkunnar.

Það var merkilegt að lesa þessa bók og hún skilur eftir margar spurningar. Ég hlakka til að ræða hana við stöllur mínar í klúbbnum. 

Sæmd: Guðmundur Andri Thorsson: Skáldsaga með lánuðum sögulegum persónum

Ég var búin að hlakka til að lesa Sæmd Guðmundar Andra, en kom mér svo seint að því verki að ég hafði heyrt og lesið mikið um bókina áður en ég hófst handa.

Bókin er einkar falleg og fer vel í hendi. Þetta er nokkuð sem ég, áhugabókbindarinn gaumgæfi fyrst við bækur. Hún er stutt og það er mikið pláss fyrir orðin. Textinn er fallegur, á köflum næstum eins og ljóð.

Bókin er skáldsaga og ber að lesast sem slík. Höfundur teflir að vísu fram landskunnum mönnum frá seinni hluta 19. aldar, sögusviðið er Lærði skólinn í Reykjavík 1882, nú MR. Aðalpersónur sögunnar eru þrjár,  Björn M. Olsen kennari og umsjónarmaður, Benedikt Gröndal kennari og Ólafur skólapiltur. Plottið er ekki mikilfenglegt, skólapilturinn stelur bók og það er tekist á um agamál skólans. 

Við fáum að sjá inn í hugskot allra þessara einstaklinga. Björn M. Olsen er fulltrúi kerfisins og hann trúir Því að agi göfgi einstaklinginn. Hann ber einnig í brjósti brennandi áhuga á sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar og uppbyggingu menntunar.  Benedikt Gröndal er einnig áhugamaður um sjálfstæði en hann er fyrst og fremst andans maður og hann trúir á mátt frelsisins. Nemandinn Ólafur er (virðist mér) ráðvilltur drengur úr sveit, fjarri fjölskyldu. Aukapersónur sögunnar fylla svo eðlilega inn í þá mynd sem Guðmundur Andri dregur upp. Sigurður slembir, Valdimar Briem, Jónas Jónassen læknir spila lomber og drekka púns með Birni. Benedikt hugsar háfleygar hugsanir og konurnar ganga um beina eða sitja við sauma. Það fer afskaplega lítið fyrir konum í þessari bók.

Benedikt Gröndal er langbest dregna persóna bókarinnar. Þar fer Guðmundur Andri á kostum og það er gaman að fylgjast með hugarflugi þessa fjölhæfa snillings. Ekki trúi ég þó á senuna þegar hann gengur fram fyrir skjöldu og gerist bjargvættur. Myndin af nemandanum Ólafi er einhvern veginn ekki í fókus en verst kunni ég þó við afar ótrúverðuga mynd sem dregin var af Birni M. Olsen sem harðstjórn. Þarna spilar ef til inn reynsla mín af lífinu á heimavistum, að vísu ekki á 19. heldur á þeirri 20. Ég trúi ekki orði af því sem höfundur segir um Björn M. Olsen og eiginlega finnst mér það alls ekki í anda frelsis og réttlætis að fá yfirvöld fyrir klíkuskap að kippa í spotta og setja sig yfir kennarana. 

Það sem mér fannst skemmtilegast við þessa bók er líklega ekki bókin sjálf, heldur alllt ýtarefnið sem ég fann á netinu. Ég las mér til um Steingrím Thorsteinsson, Jón Ólafsson skáld og Alaskafara, Sigurð slembi Sigurðsson sem fórst á Viðeyjarsundi og um son hans Sigga litla, Sigurð Sigurðsson frá Arnarholti. Merkilegast af öllu var þó að lesa um móður Sigga litla (hún hét Flora Concordia Orelia [eða Oveliva] Jensen) sem hún sendi þriggja (eða 5) ára með póstskipinu frá Kaupmannahöfn til Reykjavíkur, til föður, af því hún var veik, komin með blýeitrun af því að vinna í konunglegu postulínsverksmiðjunum. Hún var sósíalisti og annáluð ræðukona, sem seinna var fangelsuð og lauk ævi sinni á geðveikrahæli. Það er þó afar lítið um allar þessar persónur í bókinni.

Ég er heilluð af 19. öldinni og lestur bókarinnar ýtti á takkann sem setur í gang enn meiri lestur svo eiginlega varð bókin sjálf aukaatriði. En sem betur fer gerði ég mér grein fyrir að Guðmundur Andri er enginn Guðjón Friðjónsson, hans styrkleikar liggja í stílnum og andríkin.

 Og hvað finnst mér svo um þessa bók? Ég veit það ekki en ég held að ég hafi ekki verið rétti lesandinn.

 

 

Um ríkt og fátækt fólk:Sagmameistararnir Isabel Allende og Einar Kárason segja sögur af fólki

Ég var að ljúka við bók eftir Isabel Allende, Mynd örlaganna (2001). Það var bókaklúbburinn minn sem réði því að sú bók skyldi lesin nú. Ávinningurinn af því að vera í bókaklúbb er að þá fær maður ekki alltaf að ráða. Ég hef lesið nokkrar bækur eftir Allende en ekki þessa. Ég veit ekki af hverju ég tók mér Allendefrí því ég hafði alltaf kunnað að meta hana. 

Bókin gerist á seinni hluta 19. aldar. Sögusviðið er Kalifornía og Chíle. Allt í einu er manni kippt inn á sögusvið sem maður veit ekkert um og það skemmtilega við þetta er að maður vissi ekkert fyrr en maður stendur frammi fyrir því. Það kannast sjálfsagt flestir við bandaríska frelsisstríðið, borgarastyrjöldina og Kyrrahafsstríð Japana og Bandaríkjanna en hversu mikið vita menn um frelsisstríð Chile, Kyrrahafsstríð þeirra (við Perú og Bólivíu) og um borgarastyrjöldina sem kom í kjölfarið. Ég var að minnsta kosti ófróð um allt þetta og þurfti að lesa mér til. 

 En þótt þetta sé á vissan hátt söguleg skáldsaga fjallar hún fyrst og fremst um fólk, aðallega kvenfólk. Þetta er bók um vel stætt fólk. Pálína del Valle, amma aðalpersónunnar Auoru del Valle, er vellauðug. Móðir Auoru er að vísu hálfur Kínverji, en það fólk er líka þegar hér er komið sögu, vel stætt (þetta fólk kemur fyrir  í fleiri bókum Isabel en þó ekki í sömu tímaaröð og bækurnar koma út). Fátæktin er þó vel sjáanleg í þessari bók, fátæklingarnir eru í útkanti sögusviðsins, hórur, indíánar og vinnufólk. Ég er ekki að tala um þetta af því mér finnist það vera ljóður á bókinni, heldur til að lýsa henni. Hún er ekki eins og bókin um Jesúsu sem bókaklúbburinn las síðast.

Þetta er mögnuð bók. Hún fjallar um ástir og auð, undarleg örlög og fjölskylduflækjur. Isabel Allende er sagnameistari af guðs náð, fyrst og fremst sagnameistari. En í þessari bók fannst mér þó eitthvað vanta á að flæðið sem ég hafði vanist í fyrri bókum hennar næðist. Ósjálfrátt velti ég fyrir mér hvort henni væru mislagðar hendur eða það væri þýðingin sem yllu þessu.

Rétt þegar ég hafði lokið lestrinum, datt ég inn á Einar Kárason að lesa Djöflaeyjuna á RÚV. Þar var á ferðinni annar sagnameistari og snillingur. Þau eru á margan hátt lík nema Isabel skrifar um ríkt fólk, aðallega konur, Einar skrifar um fátæklinga og aðallega karla. Það sem tengir þau er að  þau elska að segja frá, segja sögur. Og þau kunna það.

Að ráða klukkunni

Vegna mikillar umræðu um sumar- og vetrartíma, rifjuðust upp fyrir mér óljósar minningar um hvernig Jón Björgólfsson á Þorvaldsstöðum í Breiðdal brást við varðandi það mál. Hann breytti aldrei sinni klukku, hélt sig við sumartíma allt árið að mig minnir. Auk þess var hans klukka, sem var gullúr í silfurkeðju, 10 mínútum fljótari en aðrar klukkur. Það kallaði hann búmannsklukku. Sveitungar hans stilltu sínar klukkur eins og þeir á útvarpinu. 

En bæði hann (Jón á Þorvaldsstöðum) og sveitungar hans fóru síðan lítið eftir klukku, það var sólin sem réði ferðinni.

Veiðimennirnir: Jussi Adler- Olsen

Ég var dálítið óviss um hvort ég ætti að birta þetta bókablogg því ég gafst næstum upp á því sjálf eins og bókinni sem ég var að skrifa um. En ég læt það samt fara úr því að ég var á annað borð búin.

Eftir að hafa lesið Markoeffektinn sem er síðasta bók höfundar um lögreglumanninn Carl og samstarfmenn hans á deild Q, ákvað ég að lesa fyrri bók eða bækur til að skilja betur vinnubrögð og samskipti fólksins á þessum vinnustað. Fyrir valinu varð Veiðimennirnir sem kom út í Danmörku 2008, bókin var til á heimilinu. Lesturinn sóttist mér heldur seint vegna þess að ég hafði of lítinn tíma, það var slæmt því slíkar bækur þarf maður helst að hespa af á sem stystum tíma. Þannig nýtur maður best spennunnar.  

Þessi bók fjallar um glæpaklíku. Sagt er frá nemendum í fínum heimavistarskóla fyrir börn ríkra foreldra. Þau hafa unun að fara út fyrir öll leyfileg mörk og eru full af illsku og kvalalosta. Þetta sameinar þau. Síðar halda þau hópinn og þau komast áfram í samfélaginu, flest. Í miðju frásagnarinnar er eina stúlkan í hópnum. Hún lendir upp á kant við félaga sína og endar sem utangarðskona. Hún er auk þess ekki heil á geðsmunum og hyggur á hefndir. Og henni tekst. Það gengur mikið á í þessari bók.

Það sem gerir hana sérstaka er að er að líferni auðmannanna og ástandið í samfélaginu minnir um margt á stöðuna hér fyrir hrun, enda er bókin skrifuð 2008. Glæpamennirnir eru ekki bara spilltir þeir eru siðblindir. En Carl er bara venjuleg glæpasögulögga, óstöðugur í rásinni, í vandræðum í ástamálum, pirraður og upptekinn af sjálfum sér. Ég held ég lesi ekki fleiri bækur um hann bili. Ég var bara að reyna að skilja hvers vegna þessar bækur eru svo vinsælar. Og skil það ekki.

Paradísarstræti: Gömul kona segir frá lífi sínu

Næst síðasta daginn í vinnu minni við yfirsetu í Háskóla Íslands núna fyrir jólin, rétti samstarfskona mín að mér bók og sagði að ég mætti eiga hana. Mér fannst þetta skemmtilegt af því það kom mér svo á óvart. Ég þekkti þessa konu svo lítið og svo er okkur yfirsetufólkinu bannað að lesa meðan við vöktum. Bókin kom mér einnig á óvart, ég hafði ekkert um hana heyrt í jólabókarkynningunum. 

Bókin heitir Paradísarstræti: Lena Grigoleit austur-prússnesk bóndakona segir sögu sína. Hún er eftir Ullu Lachauer sem er kvikmyndagerðar- og þáttagerðarmaður. Tildrögin að því að hún ákvað að skrifa þessa bók, var að hún var stödd í Litháen árið 1989 í leit að sviðsetningu fyrir mynd sem verið var að vinna að. Sögusviðið var gamla Prússland. Henni var bent á Lenu Grigoleit, eina eftirlifandi íbúann í Bitehnen frá PRÚSSLANDSTÍMANUM. Þannig hófust kynni þeirra. Ulla hreifst af þessari konu og langaði að skrifa sögu hennar en áhuginn á þessum skrifum var gagnkvæmur, Lenu langaði að segja sögu sína en kannski ekki síður heimabyggðar sinnar Bitehnen í Memelhéraði. Hana langaði að segja hvernig allt var áður en stríðsátök eyðilögðu menninguna, lögðu byggðarlagið í rúst og og fjöldi fólks var ýmist drepinn eða hafði tekist að flýja. 

Memelhérað er löng og mjó landræma (140x20 km) meðfram ánni Memel (Neman)  á landamærum Litháen og Rússlands í dag, þetta svæði tilheyrði Prússlandi til styrjaldarloka fyrri heimsstyrjaldar en þá var ákveðið í Versalasamningunum að það skyldi verða sjálfstætt svæði þar til íbúarnir hefðu kosið um stöðu þess. Til þess kom þó aldrei því Litháen hafði lagt það undir sig. Síðar, í síðari heimstyrjöldinni lögðu Þjóðverjar það undir sig en töpuðu styrjöldinni eins og allir vita og eftir það tilheyrði Memelhérað Litháen sem Rússar lögðu undir Sovétríkin. Þetta virkar flókið og það er það og ef eitthvað er, þá er það enn flóknara. Á svæðinu bjó fólk af ólíku þjóðerni, þýskumælandi, Litháar, Pólverjar og fjöldi Gyðinga. 

Lena Grigoleit fæddist inn í tvítyngda fjölskyldu, þar var töluð þýska og litháíska jöfnum höndum. Móðir hennar var tekin sem fangi af Rússum í fyrra stríði sem barn og lærði því rússnesku. Lena giftist manni frá Stór-Litháen eins og það er kallað til aðgreiningar frá prússneska svæðinu. Bróðir hennar og uppeldisbróðir börðust með  Þjóðverjum og féllu en maður hennar flúði tímabundið þar sem hann hafði verið opinber starfsmaður Litháa. Þegar sovétherinn náði yfirhöndinni í stríðinu flúðu þýskumælandi íbúarnir suður eftir og þar á meðal Lena og hennar fólk. Seinna sneri hún þó heim aftur, heim í bæinn sinn og bjó þar í fyrstu í sambýli við rússneska hermenn sem höfðu kom ið sér þar upp bækistöð. Og þarna býr hún alla tíð með fjölskyldu sinni þótt það væri reyndar búið að taka stóran hluta jarðarinnar eignarnámi fyrir samyrkjubúskap. Fjölskyldan er seinna send, eins og margir Litháar til Síberíu, þar sem hún dvelur í fimm ár. 

Þessu öllu lýsir Lena og mörgu fleira. Það er erfitt að skilja hvernig hægt er að lifa venjulegu lifi eftir allt þetta en Lena lýsir svo mörgu fleiru, hún segir frá bernsku sinni og ástum og veltir fyrir sér hvort hún hefði orðið hamingjusamari ef hún hefði gifst æskuástinni sinni. Hvernig hefði hann t.d. staðið sig í Síberíu. En það merkilegasta við þessa frásögn að mínu mati eru þó vangaveltur hennar um mannlífið, þjóðerni, menningu og tungumálið. Hún elskar ljóð og talar oft um hvað skáldin hafi auðgað líf hennar. Hún saknar þýskunnar en er þó búin að gera upp við sig að hún sé og vilji fyrst og fremst vera Lithái.

 Það var gaman að lesa þessa bók en ég get ekki sagt að það væri auðvelt. Höfundur talar um að frásögn Lenu sé blæbrigðarík og full af orðkyngi. Það fann ég ekki í þessari bók og veit ekki hvort er við höfundinn eða þýðendurna að sakast. Eftir lesturinn hef ég hellt mér í að lesa ýtarefni um söguna og svæðið og er meira að segja búin að skoða hjólaleiðir, hótel og flug. Það verður gaman. 

 

Svar við bréfi Helgu: Hvað hefði Jón Sigurðsson gert í sambandi við skuldaniðurfellingu

Helga mín, ég var búin að lofast til að segja þér hvað Jón Sigurðsson hefði gert í sambandi við skuldaleiðréttingarmálin, en ég hafði ekki tíma til þess i gær af því ég var að fara að sjá Hús Bernhörðu Alba.

Mér finnst við Íslendingar höfum lært of of lítið af því hörmulega máli. Þá var afkomu fólks ógnað vegna plágu sem herjaði á sauðfé, en sauðfjárrækt var þá undirstöðuatvinnuvegur. Valið stóð á milli þessa að skera niðurskurðar eða lækninga. Jón aðhylltist lækningaleiðina enda voru á þeim tíma komin lyf og hann fékk til liðs við sig menntaða ráðgjafa (danska dýralækna).Niðurskurður var harkaleg aðgerð sem kom illa við fjárhag landsmanna. Inn í þetta fléttaðist ágreiningur um hvernig féð hefði smitast. Þjóðin sem á þessum tíma útleggst efnaðir karlmenn skiptist sem sagt í tvær fylkingar og því lauk svo að Jón og lækningamennirnir urðu undir. 

Nú kannt þú að spyrja , Helga mín, hvað þetta hafi með skuldaniðurfellingu að gera en mér finnst augljóst að Jón sem var á móti niðurskurði hefði ekki viljað fara þá leið, hann var lækningamaður og fé er fé þótt það séu skuldir. Hann hefði kosið að greina vandann og lækna hann. Í hans tilviki var það að kenna landsmönnum að baða fé en þeim fannst það vesen alveg eins og við viljum ekki nú hlusta erlenda ráðgjafa sem telja að við eigum ekki stöðugt að púkka upp á skammtamalausnir. Mér finnst sem sagt nú, 1. desember gott að hugsa til Jóns og hvað hann hefði gert. 

Og að lokum, fannst leiksýningin góð. Þetta er ljót saga um kúgun sem þrífst í skjóli innilokunar og þröngsýnis. Andrúmsloftið er bæði kæfandi og þrúgandi. Leikstjórinn bætir leikhúsgestum það upp með því að bæta við köflum með vísunum í nútímann og ráðleggingum ef svo mætti segja sem fylla mann bjartsýni.