Glæsir: Það er ekki öfundsvert við það að vera afturganga

 

Loksins læt ég verða af því að lesa Glæsi (Ármann Jakobsson 2011). Ég hef lengi ætlað að lesa hana en það sem ýtti mér af stað núna voru ummæli sem féllu í pólitíkinni. 

Bolakálfurinn Glæsir er í miklu dálæti hjá húsbónda sínum, Þóroddi Þorbrandssyni bónda á Finngeirsstöðum í Álftafirði á Snæfellsnesi. Sögnin er sótt í Eyrbyggjasögu. En það er ekki allt sem sýnist. Þetta er enginn venjulegur nautgripur því í honum býr Þórólfur bægifótur, afturgenginn. Hann hyggur á hefndir fyrir son sinn Arnkel og rifjar upp ævi sína um leið og hann býður færis. Það er samt eitthvað ópassandi við að hann skulu vilja hefna fyrir víg Arnkels því það var síður en svo kært með þeim feðgum. En blóðböndin leggja mönnum skyldur á herðar, líka draugum.

Þórólfur bægifótur í líki kálfs rifjar upp ævi sína um leið rifjar hann upp fyrir lesandanum mikilsverða þætti í sögu Eyrbyggja. Það er gaman að fylgja honum í þessari upprifjun og ég gat að sjálfsögðu ekki stillt mig um að taka fram mína Eyrbyggju og glöggva mig enn betur. En það sem er þó skemmtilegast og mestur fengur í er túlkun höfundar Glæsis á sálarlífi þessa mann það er ekki gert í Eyrbyggju, þar verður vonska hans óskiljanleg, líkust dintum. Þórólfur bægifótur í sögu Ármanns Jakobssonar getur réttlætt allar sínar gerðir, hann elur á eigin óánægju og magnar upp hjá sér hefndarhug til manna sem ekkert hafa gert honum. Honum finnst hann vera misskilinn, fyrirlitinn og smánaður og fyrir það skal hefnt. Lýsing Ármanns á hugsunarhætti þessa manns stemma við rannsóknir á ofbeldismönnum nútímans sem ævinlega geta réttlætt gerðir sinar og iðrast aldrei.

Það er líka gaman að lesa lýsingu Ármanns á tilvistarkreppu afturgöngunnar, það er síður en svo gaman að vera draugur, tilheyra hvorki lífi lifenda eða dauðra. Það er fróðlegt að fylgjast með þessum hugleiðingum enda hefur höfundur Glæsis rannsakað lögmál drauga og afurganga (Skírnir 2010; 184 (vor): s. 187-210 ).

Ég sagði í upphafi að það hefðu verið orð sem féllu í pólitík sem ráku á eftir mér að lesa Glæsi núna. Þessi orði voru SJALDAN LAUNAR KÁLFURINN OFELDIÐ og vísuðu til tiltekins stjórnmálamanns sem hefur átt sér mörg líf. Ekki get ég nú séð að þessi lestur hafi orðið til að dýpka skilning minn á pólitískri hegðun manna en ég á enn eftir að rýna betur í Eyrbyggju. Þar er mörg matarholan.

Fall og upprisa: Íþróttir til heilsubótar

Myndin í sumar eftir að ég og dóttir mín höfðum tekið þátt í   5 km í Suzukihlaupi

Um þetta leyti í fyrra sumar tók ég til við að skokka. Ég var orðin 70 ára og afmælið varð til þess að ég fór yfir það í huganum hvað mig langaði til að gera við árin sem væru eftir. Eitt af því var að hlaupa. Ég var þó engan veginn viss um að þetta myndi takast en ákvað að prófa. Fyrstu skiptin lofuðu ekki góðu en ég vissi sem var að góðir hlutir gerast hægt og gafst ekki upp. Ég hljóp í allan vetur og er nú búin að skrá mig í hálfmaraþon. Ég er með hlaupaáætlun og allt gekk rífandi vel.

En svo datt ég. Það gerðist fyrir 9 dögum síðan, ég rak tána í ójöfnu í malbikinu og hentist fram fyrir mig, reyndi að bera hendurnar fyrir en skall með andlitið í götuna. Þetta gerðist á fjölförnum gatnamótum og mín fyrsta hugsun þegar ég staulaðist á fætur var að ég skammaðist mín. Ég heyrði með mínu innra eyra, ÞÉR ER NÆR. En það fossaði úr mér blóðið því ég hafði fengið blóðnasir og mín fyrsta hugsun var að reyna að stoppa blæðinguna. Ég þurfti engar áhyggjur að hafa af því að fólkið í bílunum sínum væri eitthvað að horfa á mig, að minnsta kosti stoppaði ekki nokkur maður. Einn lítill drengur og útlendingur með tösku gáfu mér gaum. Hjálpin var þó skammt undan því allt í einu kom  kona hlaupandi. Þetta var kona sem þekkti mig, hún var að koma úr Góða hirðinum og hafði sé þegar ég datt.  Hún ók mér heim.

Eftir að safnað mér saman ákvað ég að fá skutl á Læknavaktina í  Kópavogi, ég hélt að með því sparaði ég mér tíma. Læknirinn í Kópavogi beindi mér á Bráðamóttökuna því hann taldi að ég væri handleggsbrotin (fann það út strax og hann heilsaði mér með handabandi). Á Bráðamóttökunni var þetta myndað og staðfest. Handleggsbrot á framhandlegg, önnur pípan. Þrem dögum síðar fór ég til að fá frekari upplýsingar um hvað gera yrði og þá var þetta enn staðfest. Það þyrfi ekki að setja handlegginn í gifs heldur átti ég einungis og nota fatla og meta það sjálf hversu mikið ég reyndi á handlegginn. Ég var nokkuð viss um að þetta myndi taka 4-5 vikur og taldi að nú væri útséð með þátttöku í hálfmaraþoni og með mína góðu áætlun.

En batinn hefur verið með undraverðum hætti. Það voru einungis nokkrir dagar sem ég gat ekki notað hendina, í gær að sleppti ég fatlanum og í dag prófaði ég að skokka. Allt gekk vel.

Þegar ég birtist á Bráðamóttökunni, enn með blæðandi sár í andlitinu var ég spurð spurninga til að fylla út skema til að nota í statistikina. Ein spurningin var um hvaða erindum ég hefði verið að sinna þegar slysið varð. Ég sagði honum að ég hefði verið að hlaupa. Þessi maður var með húmorinn í lagi ég sagði mér að hann ætlaði þá að skrá þetta undir: ÍÞRÓTTIR Í HEILSUBÓTARSKYNI, það fannst mér skemmtilegt.

En af hverju er ég að segja þessa sögu? Ég held að ég geri það vegna þess að á bak við hana er sams konar hugsun og hjá fólki "sem kemur út úr skápnum", ég skammaðist mín fyrir að detta og meiða mig og ég skammaðist mín enn meira af því ég er gömul og það hafa allt of margir sagt við mig að ég eigi ekki að að vera að þessu. Ég er að létta á hjarta mínu. 

 

Blikktromman: Günter Grass

Annar  af tveimur leshópum sem ég tilheyri tók ákvörðun um að nú skyldi Blikktromman lesin. Ég tók því fagnandi því ég þekkti það mikið til Günters Grass að ég átti á góðu von. Ég hafði að vísu tvisvar séð kvikmynd sem byggir á þessari sögu en af einhverjum ástæðum ekki lesið bókina.

En það er ekki bara að segjast ætla að lesa slíka bók, hún er 598 síður og söguþráðurinn nokkuð snúinn, þ.e. undinn saman á torkennilegan hátt. Sögumaðurinn er vistaður á geðveikrahæli og rifjar upp líf sitt. Hann segir sögu sína  ýmist í fyrstu persónu (Ég) eða í þriðju persónu, (Óskar) og hann er óáreiðanlegur og fullur af mótsögnum. Það kemur í hlut lesandans að púsla frásögninni saman til að fá heillega mynd. En hún verður aldrei heil.

Í raun eru þetta þrjár bækur og hver og ein margir kaflar. Það er engu líkara en að hver og einn kafli sé sjálfstæð saga. Kaflarnir, bókin fjallar um líf drengs sem hefur tekið þá ákvörðun á þriggja ára afmæli sínu að hætta að vaxa. En það er ekki bara þetta sem er sérstakt við þennan dreng, hann er líka nokkurs konar sjáandi, hann hefur skynjað og krufið líf sitt alveg frá því mamma hans var getin á kartöfluakri. Hann getur þannig sagt okkur sögu sína og annarra frá sjónarhorni fullorðins barns. Auk þess er hann með leynivopn, hann getur sprngt gler með rödd sinni.

Þetta er í senn söguleg skálsaga og persónulegt uppgjör höfundar. Hún segir frá drengnum Óskari sem er fæddur 1924 og elst upp í fríríkinu Danzig (nú Gdansk) og upplifir heimsstyrjöld. Þetta er líka einhvers konar uppgjör höfundarins við þennan tíma þar sem hann er í senn þátttakandi og fórnarlamb. Hann einnig fæddur í Danzig (1927) og  á afskaplega margt sameiginlegt með sögupersónu sinni. Bókin kemur út 1959, þá hafði höfundurinn ekki gengist við því að hann tók sjálfur þátt í stríðinu. Nú þegar maður veit það verður bókin skiljanlegri. Á sínum tíma var þessi bók fyrst og fremst fræg fyrir óvenjuleg efnistök, frásögnin er í senn ofurnákvæmar raunsæjar lýsingar og undarlegar yfirnáttúrlegar ýkju- eða lygasögur í Münchausenstíl. Oft er frásögnin á mörkunum eða fer yfir velsæmismörk, hann lýsir viðbjóði, grimmd, trúmálum og ástalífi langt um fram það sem manni finnst þægilegt. En samt les maður stöðugt áfram því það er einhver þráður sem dregur mann. Drengurinn eða dvergurinn Óskar er þannig í senn aumkunarverð og andstyggileg persóna.

Bókin var þýdd á íslensku af Bjarna Jónssyni og var gefin út af Máli og menningu á árunum 1998-2000. Það er því ekki hægt að segja að nóbelsverðlaun höfundar 1999 hafi orðið til að það var ráðist í þetta stórvirki eins og stundum vill bregða við. Ég gat ekki stillt mig um að útvega mér bókina á móðurmáli höfundar og las kafla sem vöktu sérstaklega forvitni mína, hvernig skyldi þetta vera sagt á þýskunni? Þetta geri ég ekki oft en það var gaman og niðurstaðan er að þýingin er frábær, stórvirki.Það er mikillfengur að fá þessa bók á íslensku

Þegar ég hafði lokið lestrinum horfði ég á Blikktrommuna, myndina, með manni mínum, en hann er afskaplega duglegur að skaffa mér myndir sem horfandi er á (og reyndar bækur og músik líka). Það var öðru vísi að sjá myndina eftir að hafa lesið bókina en þó má segja að myndin og bókin séu hvor um sig sjálfstæð verk.

Nú vona ég að stöllur mínar í leshópnum séu búnar eða langt komnar með þetta góða, stóra verkefni og hlakka til að hitta þær og ræða um efni bókarinnar þegar þar að kemur.

 

21.07 í Frystilkefanum Rifi: Hvernig á að taka á móti geimverum?

Það voru margar ástæður sem réðu því að ég ákvað að fara á 21.07 í Frystiklefanum Rifi í gær. 1) Ég hafði séð kynningu á verkinu í Rúv. 2) Ég kannaðist við leikarana (þó aðallega foreldrana). 3) Ég hafði fylgst með undirbúningi að móttöku geimveranna þar sem ég bjó í Borgarnesi á þessum tíma og móttökunefndir og fréttamenn fóru í gegn um Borgarnes. 4) Mér bauðst ferð. 5) Síðast en ekki síst var einhver innri rödd sem sagði mér að þetta væri gott, vel heppnað, lukkað og og eitthvað fyrir mig. Ég hef lært að treysta þessari rödd. Og svo er alltaf gaman að ferðast um Snæfellsnesið.

5. nóvember 1993 bjó ég í Borgarnesi og það fór ekki fram hjá neinum að það var eitthvað í vændum. Það hafði frést af því að það stæði til að geimverur kæmu við á Snæfellsjökli á sveimi sínu um himingeiminn, ekki man ég hvort það fylgdi sögunni til hvers. Fjölmiðlar voru uppfullir af þessu og allt í einu þurfti fólk í byggðarlögunum í kring um Jökulinn að fara að taka afstöðu til þess hvaða afstöðu það hafði til geimvera. Þetta er eitthvað sem fólk í sínu daglega amstri leiðir hjá sér. Oftast.

Leikritið 21.07 fjallar um þetta en það var áætlaður komutími geimfarsins. Kári Viðarsson sem þá var ungur drengur á Hellissandi segir söguna frá sjónarhorni drengsins Kára sem var yfir sig hræddur og eiginlega viss um að heimurinn væri að farast. En það er takmarkaður tími til að sinna ímyndunarveikum dreng þegar svona mikið stendur til svo frásagan snýst ekki bara um hann heldur miklu meira um fólkið í kringum hann sem stöðugt þarf að vera viðbúið að sinna sínu mikilvæga hlutverki hvað sem á dynur.

Tveir leikarar, Kári Viðarsson og Víkingur Kristjánsson fara með öll hlutverkin, sem eru fjölmörg og það er líf í tuskunum að skipta um búninga og hárkollur. Ekki spillti fyrir hvað mig varðar að persónurnar byggðu allar á raunverulegu fólki og ég þekkti vel til á Snæfellsnesi á þeim tíma. Mér fannst þetta alveg óborganlega skemmtilegt.

Frystiklefinn er í skemmu sem aldrei var ætlað það hlutverk að hýsa leikhús. Húsnæðið er hrátt en um leið notalegt á sinn hátt. Klefinn var fullsetinn þetta kvöld og ég gat ekki betur heyrt en að allir skemmtu sér hið besta. Það var enginn viðvaningsbragur á þessu verki enda fagfólk á ferðinni. Sumar rullurnar tókust afar vel, t.d. fór Kári á kostum í hlutverki áströlsku konunnar sem ætlaði að nota tækifærið og fá far út í geim af því hún hafði verið svikin í ástum. Víkingur var einnig mjög trúverðugur í hlutverkum Hrefnu (konu Skúla Alexanderssonar) og Drífu Skúladóttur, móður Kára.

Það sem var skemmtilegast við þetta leikrit er að maður upplifir að það er eitthvað nýtt á ferðinni. Ég fékk þessa sömu upplifun í vetur þegar ég horfði á Tengdó í Borgarleikhúsinu. Þegar slíkt gerist er gaman að eldast.