Hrollköld lesning: Sigríður Hagalín og Hildur Knútsdóttir

Þegar ég hafði kvatt Balzac ákvað ég að velja mér lesefni sem reyndi ekki eins mikið á. Bók Agöthu Christie , Myrkraverk á Styles – setri,  varð fyrir valinu.  Agata olli mér ekki vonbrigðum frekar en venjulega en ég ætla ekki að fjalla um hana nú, heldur bækurnar sem ég las í framhaldinu.

 

Eyland

Ég hef ekki enn komist yfir að lesa nýjustu bækurnar, því mér finnst svo gaman að lesa gamlar bækur.  En ég lifi í nútíðinni og ákvað að lesa nýja bók eftir höfund sem ég þekki ekki, Eyland eftir Sigríði Hagalín. Bókin gerist í nálægri framtíð, þegar samband Íslands við önnur lönd hefur rofnað. Enginn veit hvers vegna og stjórnvöld hafa tekið þá afstöðu að það sé affarasælast að fyrir þjóðina að vera ekki allt of mikið að velta þessu fyrir sér. Það væri betra að nýta kraftana til að  læra að lifa við ástandið og um fram allt að fara eftir fyrirmælum stjórnvala.

Lesandi fylgist með þróun mála á þessu einangraða eylandi í gegnum nokkrar vel dregnar lykilpersónur, Hjalta, Maríu og börnin hennar tvö Margréti og Elís. Forsætisráðherrann, Elín einnig lykilmanneskja. Hún hefur tekið við í forföllum forsætisráðherra, sem var staddur erlendis þegar landið einangraðist. Oft er eins og Elín tali út frá handriti sem við þekkjum úr pólitísku lífi okkar Íslendinga. Setningarnar sem hún segir eru eins og teknar úr munni annarra forsætisráðherra sem við þekkjum.

Það má segja að þrír þrír þræðir sögunnar  séu  raktir samtímis: Ástarsaga Hjalta  og Maríu, þroskasaga Margrétar og stóra sagan um hvernig allt breytist þegar landið einangrast. Það er ótrúlega auðvelt að fylgjast með þessu og höfundi tekst að byggja upp óhugnað  og spennu.

Sagan er í senn ógnvænleg og sorgleg. Það sem veldur því að hún snertir innstu hjartarætur, er að höfundi tekst að feta slóð sem liggur svo nærri því sem er eðlilegt, sjálfsagt og við þekkjum vel.  Ég trúi hverju orði. Já svona gæti þetta gerst, einmitt svona myndi það vera ef við værum ein eftir. Tilfinningin sem situr eftir er ísmeygilegur ótti, sorg og vanmáttur. Varnarleysi.

Bókin er meistaralega skrifuð bæði hvað varðar uppbyggingu og orðfæri. Innskotin með fróðleik og sögulegu efni gerðu sitt gagn. Hún gat meira að segja gert mér til hæfis þegar kom að því að lýsa búskap og dýrahaldi, en ég er afskaplega viðkvæm fyrir hvernig farið er með slíkt. Voðalegasti kafli sögunnar fjallaði um endanlega lausn útlendingavandans. Ég veit af hverju.

 

Vetrarfrí og Vetrarhörkur

Þegar ég hafði lokið lestrinum fannst mér liggja beint við að lesa tvær barnabækur, Vetrarfrí og Vetrarhörkur eftir Hildi Knútsdóttur. Önnur kom út í fyrra og hin fyrir síðustu jól. Ég hafði heyrt Hildi lesa upp úr þeim á bókakynningu og vissi nokkuð um hvers var að vænta.

Ég var enn með hroll í sálinni eftir að hafa lesið Eyland og sjálfrátt bar ég bækurnar saman. Hafi ég átt von á því að Hildur gæfi einhver barnaafslátt á hryllingi   fór ég vill vegar.

Í Vetrarfrí og Vetrarhörkur hafa geimverur ráðist á okkar litla land. Þessar geimverur eru mannætur. Þær virðast ekki vilja borða lifandi bráð, þess vegna kála þær fólkinu fyrst með því að dreifa eitri,  fólk fær uppköst, síðan deyr það. Aðeins örfáir komast undan og um þá er bókin. Það kvarnast úr þessum litla hóp  og óhugnaðurinn og spennan magnast.

Sagan hefst á því að lýsa lífi og hugmyndum Bergljótar, unglingsstúlku í Vesturbæ Reykjavíkur. Veröld hennar er ekki stór, hún snýst um vinkonurnar og strákinn sem hún er skotin í . Og svo hugsar hún auðvitað um fjölskylduna sem hún er greinilega talsvert gagnrýnin á. Fjölskylda,  Bergljót, Bragi bróðir hennar og pabbi þeirra Þórbergur fara saman í sumarhús á Arnarstapa, öll nema móðirin, Sigrún, sem þurfti að vinna. Bergljót er miður sín út af því að missa af skólaballi. þar hefði hún getað hitt strákinn sem átti hug hennar. Hún er reið út í pabba sinn og vil refsa honum. Hún situr ein eftir í sófanum þegar pabbinn fer út með Braga bróður hennar. Hún er í fýlu. En þá gerðist það sem enginn gat séð fyrir.

Ég dvalist sjálf í sumarhúsi á Arnarstapa í fyrra sumar svo þessi fyrsti vettvangur atburða í sögunni er aafar lifandi, ég sé þetta allt fyrir mér. Sófann, leikvöllinn og útsýnið út um gluggann. Kannski voru þau í sama sumarhúsi.

Og þá er ég komin að því sem er galdur allra heppnaðra sagna, maður trúir þeim. Já svona var þetta segir maður við sjálfan sig  og kinkar kolli. Hildur er snilldarsögumaður. Frásögnin er rík af vel dregnum vettvangslýsingum, góðum samtölum og hugsunum sem snerta mann. Aldrei er slakað á spennunni ekki einu sinni í lokakaflanum. Það gæti alveg verið þörf fyrir aðra bók. Og þrátt fyrir þennan í meira lagi alvarlega söguþráð er bókin meira að segja fyndin. Ég verð að koma því að, að uppáhaldspersónan mín í sögunni er Víkingur geimveruáhugamaður. Það kemur honum ekkert á óvart. „Sagði ég ekki“ sagði Víkingur.

Af og til velti ég því fyrir mér hvernig börn taki þessu öllu saman. Ég hugga mig við að líklega taki þau þetta ekki eins nærri sér og ég, því þau skilji ekki óhugnaðinn eins bókstaflega. Ég veit að það eru breyttir tímar þar sem netið og margmiðlun bíður fram fjölbreytt efn með limlestingum, morðum og stríðsógnum í leikformi fyrir börn. Börn eru umkringd skelfingu, sprengjurnar verða stærri og öflugri hvort sem er í fréttefninu eða skemmtiefninu. En þarna í þessari bók er efnið  sótt inn í þeirra hverdag, þá svíður. Þá dugir hvorki herðing né forherðing.

Eins og fyrr sagði, ber ég bækur Sigríðar og Hildar saman í huga mér. Ég veit ekki hvor höfundurinn hreyfir meir við mér og kannski eru efnistökin ekki svo ólík. Maður skynjar glöggt að sama alvaran býr þarna að baki. Það er eins og þær vilji brýna okkur, láta okkur skynja hvers virði lífið er. Þetta ómerkilega líf okkar.

Loks velti ég því fyrir mér hvað það hafa komið út margar góðar bækur fyrir síðustu jól. Og kannski leynast enn perlur því ég á nokkrar eftir ólesnar.    

Honoré de Balzac

Ég hef lengi vitað að Balzac tilheyrði bókmenntarisum 19. aldar en ég minnist þess ekki að hafa nokkurn tíma lesið bók eftir hann.  Nú þegar mér býðst að lesa Ævisögu Balzacs gríp ég tækifærið feginshendi. Ævisaga er betra en ekkert. Og þar að auki er þetta þýðing Sigurjóns Björnssonar vinar míns. 

Ævisagan er eftir Stefan Zweig (1881 – 1942) sem er stórt nafn í bókmenntum 20. aldar. Satt best að segja olli bókin mér  vonbrigðum. Ég hefði þó mátt vita hvers var að vænta, því það er ekki ýkja langt síðan ég las Veröld sem var, en í þeirri bók gekk höfundurinn algerlega fram af mér í eltingaleik sínum við fræg nöfn og kvennahundsun. Ég læt Stean Zweig fara í taugarnar á mér og það bitnar á lestrinum.   Ég veit að hann er barn síns tíma en fyrr má nú vera.

Það er greinilegt að Zweig byggir bók sína á mikilli heimildavinnu enda af miklu að taka. Ég efast ekki  að hann fer rétt með staðreyndir, það eru túlkanir þessara staðreynda sem ég  efast stundum um. En áður en ég segi meira er besta að snúa sér að efni bókarinnar.

Rammi sögunnar er ósköp venjulegur ævisögurammi. Hefst á því að segja frá foreldrum hans og lýkur með dauða hans. Faðirinn er bóndasonur fæddur 1746. Hann hefur unnið sig upp í virðingarstiga þjóðfélagsins með ævintýramennsku og seinna tryggði hann fjárhag sinn með því að giftast vel stæðri stúlku rúmlega þrjátíu árum yngri. Hann var þá fimmtugur og stúlkan 18. Á tiltölulega stuttum tíma eignast hjónin 5 börn. Balzac fæddist 1799 var næst elstur.  Börnin eru eru sett í fóstur hjá mjólkandi fóstru eins og  þá tíðkaðist hjá betri borgurum. Mér finnst óljóst hversu mikið litli drengurinn hafði af foreldrum sínum að segja en 10 ára gamall var hann sendur í heimavistarskóla svo það hefur ekki verið mikið. Faðir hans vildi að hann yrði málafærslumaður en hugur hans stóð til annars.

Hann ætlaði að verða skáld og samdi við foreldra sína um að kosta uppihald sitt í tvö ár, það var tíminn sem hann ætlaði að nota til að sanna að í honum byggi rithöfundur. Niðurstaðan varð þó ekki hughreystandi fyrir unga manninn, því afrakstur erfiðisins var ekki hæfur til útgáfu. En áfram hélt hann, fyrst lengi vel skrifaði hann reifara og ástarsögur undir dulnefnum og komst vel af. Auk þess tók hann sér ýmislegt fyrir hendur. Hann var útgefandi, reyndi fyrir sér í pólitík, var í blaðamennsku og fleira.En það kom að því að hann gaf bækur sínar út undir eigin nafn.Þrátt fyrir rífandi tekjur var Balzac í eilífum fjárkröggum.

Balzac þekkti vel til annarra rithöfunda þessa tíma og lærði töluvert af þeim og fékk ýmislegt lánað. En samkvæmt þessari sögu snerist metnaður hans þó ekki um að skrifa, heldur að verða ríkur og komast í tölu betri borgara, aðalsmanna. Hann var óhemju snobbaður og bætti de við nafn sitt.

Balzac er frægur fyrir vinnutarnir sínar og afköst hans voru ótrúleg. Samkvæmt þessari frásögu Zweigs, skrifaði hann þó ekki af því honum fyndist hann hafa eitthvað fram að færa, heldur af löngun sinni til að verða ríkur. Þörf hans fyrir að verða ríkur og elskaður var drifkrafturinn á bak við snilligáfu hans.

Þessu trúi ég náttúrlega ekki og það fékk mig til að efast um fleira í túlkun Zweigs á persónuleika listamannsins.   

Balzac er lýst sem hégómlegum, klaufalegum  og óaðlaðandi ungum manni. Hann langar að vera elskaður. Hver vill það ekki? Hann laðast að eldri konum og átti í vinasambandi og ástsambandi við konur sem tóku að sér að koma honum til manns. En Balzac þráði að komast inn í raðir tignarfólks og sóttist eftir að ná ástum aðalskonu.Og að lokum tókst honum að kynnast einni slíkri. Eftir margra ára bréfaskipti mælir hann sér mót við aðalskonuna Hanska. Þau hafa aldrei sést og frásögnin af sambandinu minnir mig á sögur sem ég heyri af fólki sem verður ástfangið í gegnum netið. Hún var að vísu gift og þurfti Balzac að bíða. Að lokum giftast þau en Balzac dó skömmu síðar (1850).

Öll frásaga Zweigs er mjög fróðleg, ekki síst lýsingin á lífinu í París. En hvað  í bókinni tilheyrir hugmyndaheimi Balzacs og hvað tilheyrir hugmyndaheimi Zweigs sjálfs? Ég las bókina full efa og ekki bætti úr skák að mér fannst hallað á konur. Auk þessi truflaði mig að bókin er full af frásögum af frægu fólki sem ég veit ekki haus eða hala á, enda ekki vel að mér um franska sögu. Það sem verra er, titlar og bókarheiti eru öll á frönsku.   En Zweig skrifar fyrir menntað fólk síns tíma, sem setur slíkt ekki fyrir sig. Ég vildi að Sigurjón hefði þýtt þetta, en hér fylgir hann sjálfsagt hefð, með því að gera það ekki.

Bókin er að sjálfsögðu vel skrifuð enda Zweig frægur fyrir vandaðan stíl og hún er á góðri og lipurri íslensku. Mér finnst rétt að taka þetta fram úr því ég er búin að vera svona neikvæð. En þar sem ég skrifa um bækur til að glöggva mig á hvað mér finnst um þær, kemst ég ekki hjá því að segja eins og er. Enda á maður hvorki að lúga í sjálfan sig né aðra.

Í bók Zweigs um eru konur ótrúlega fjarstaddar, í þessari bók eru þær þó til staðar en eru vondar, heimskar og/eða hlægilegar. Öll vandræði í lífi Balzacs eru móður hans að kenna. Þannig virðist Balzac sjálfur hafa litið á þetta og Zweig dregur það ekki í efa.  Móðurinni er lýst sem ómerkilegri taugaveiklaði konu jafnvel lauslátri.Það virðist þó vera þessi kona sem stendur á bak við hann alla tíð. Balzac er lýst sem stóru ólánlegu barni. Hann fullorðnaðist  aldrei.

Eftir á að hyggja, hefði verið betra að lesa bókina án femíniskra gleraugna.Ég var í stöðugri vörn fyrir konurnar í bókinni. Var t.d. upptekin af því hvernig það var fyrir móður Bazacs 18. ára gamla  að giftast afgömlum kalli og eignast með honum 5 börn á átta árum. 

Niðurstaðan af lestrinum er þó sú, að bókin kveikir áhuga minn á að kynnast verkum Balzacs, kannski gæti ég útvegað mér bækur hans á tungumálum sem ég ræð við. Það er svo sannarlega nóg af bókum til að lesa

Balzac og kínverska saumastúlkan:

 

Balzac og kínverska saumastúlkan

Um leið og ég frétti af þýðingu Sigurjóns Björnssonar á ævisögu Balzacs, vissi ég að þessa bók yrði ég að lesa. Við Sigurjón þekkjumst úr bókbandin (Nánari skýring: Við Sigurjón vorum,eilífðarnemendur í bókbandi. Ég er hætt, Sigurjón er enn að).

Við leit mína að bókinni í Hljóðbókasafninu, kom upp bókin Balzac og kínverska saumastúlkan og af einskærri forvitni, ákvað ég að lesa hana fyrst. Af þessu sést að bókaval mitt ræðst ekki af tilviljunum.  

 Bókin er eftir Dai Sijie og gerist á dögum menningarbyltingarinnar. Hún kom út á íslensku 2002. Þessi bók hafði alveg farið fram hjá mér, enda tími minn til að lesa, minni þá en nú. Ég hef reyndar lesið nokkrar bækur um þessa sérkennilegu menntatilraun og langaði til að fræðast enn frekar. Í því samhengi langar mig að nefna Fjall andanna (Andarnas berg en ég las bókina á sænsku) eftir nóbelsverðlaunahafann (2000) Gaó Xingjian. Dásamleg bók.  Hún hefur ekki verið íslenskuð. Merkilegt hvað er þýtt og hvað ekki.

Í bókinni, Balzac og saumastúlkan, er sögð saga tveggja ungra manna, nánast drengja, sem eru dæmdir til hætta námi, sem reyndar var í skötulíki og flytja út á land. Þeir áttu að kynnast kjörum fólksins. Í lýsingu höfundar á viðbrögðum piltanna gagnvart þessu nýja umhverfi, er greinilegt að þá vantar auðmýktina sem Maó hefur líklega gert ráð fyrir, þeim ofbýður sóðaskapurinn og finnst alþýðan þröngsýn og einföld. Mér varð allt í einu hugsað til íslensku borgardrengjanna sem voru teknir úr fótboltanum og sendir í sveit á sumrin. Hvernig leið þeim? En það er önnur saga.

Borgardrengirnir, Sögumaður og vinir hans Lúó, voru sendir í afskekkt fjallaþorp og vissulega kynntust þeir lífi sem var þeim framandi en þeir lærðu líklega annað en til var ætlast. Það sem heillaði þá þó mest var tvennt. Annað var undurfögur saumastúlka, dóttir skraddarans, hitt var heimurinn sem, laukst upp fyrir þeim við að lesa Balzac og fleiri forboðna höfunda. Ástæðan fyrir því að bækurnar voru í farangri þeirra í sveitina, var að móðir Lúós hafði beðið hann fyrir tösku með forboðnum bókum, til að bjarga þeim frá bókabrennu.

Þótt meginefni sögunnar fjalli um pólitík, er þetta í hina röndina þroskasaga.Í gegnum Balzac uppgötva vinirnir ástina og dásemdir einstaklingshyggjunnar.Hin fagra dóttir skraddarans heillar þá og þó sérstaklega Lúó. Hún er þó ekki nógu fáguð að hans mati og hann vill mennta hana. Það tókst honum en niðurstaðan var önnur en þegar Higgins menntaði Elísu í My Fair Lady.

Ég ætla ekki að rekja þessa sögu frekar hér, hún er stutt og þeir sem vilja eru fljótir að kynna sér hana. En mér fannst bókin skemmtileg,þrátt fyrir alvarleika málsins er hún prakkaraleg og fyndin.Mér fannst líka gaman að lesa um hagi sveitafólksins.

Ég hef lesið mér til um höfundinn og veit núna að sagan byggir á reynslu hans. Hann var sjálfur fórnarlamb menningar- byltingarinnar. Seinna lauk hann menntun sinni og gerðist kennari. Hann yfirgaf Kína 1984 og settist að í Frakklandi, landi Balzacs og hefur dvalið þar og starfað bæði sem rithöfundur og kvikmyndagerðarmaður.

Bókina þýðir Friðrik Rafnsson,úr frönsku.

Myndin er af saumavél móður minnar, kínverska saumastúlkan var með fótstigna.

Næst skrifa ég um Ævisögu Bazacs

Svo tjöllum við okkur í rallið: Guðmundur Andri Thorssson

 

 

 

 

Þrátt fyrir að ég þekki vel til Guðmundar Andra Thorssonar, sem er margverðlaunaður rithöfundur, kom bókin mér þægilega á óvart. Ég veit ekki við hverju ég bjóst.. Líklega einhverju fræðandi um Skáldið og menningarvininn Thor Vilhjálmsson með ívafi saknaðar sonar.

Ég nota hljóðbækur í stað prentaðra bóka, sem í þessu tilviki er verra en ella, því bókin  byggir á myndum. Hún er 47 kaflar og hver kafli er spunninn í kringum mynd. Það er höfundur sjálfur sem les og hann gerir það af mikilli nærgætni og hefur lestur hvers kafla með því að lýsa myndinni sem er kveikja að minningunni sem spunnið er úr.

Ég sem lesandi

Alltaf þegar ég hef lestur á bók, nálgast ég hana út frá einhverjum væntingum sem ég hef ómeðvitað búið búið mér til. Þessar væntingar hafa áhrif á upplifun mína, hvern hvernig ég skil og hvað mér finnst. Lengi vissi ég þetta ekki

En nú þegar ég veit um þessar lúmsku tilfinningar reyni ég, í hvert skipti sem ég les eða hlusta, að núllstilla mig. Mér finnst það mikilvæg forsenda þess að njóta.

Í tilviki Guðmundar Andra er þetta óvenju erfitt. Í huga mér fylgir Guðmundi svo mikill „farangur“. Í fyrsta lagi er hann sonur Thors Vilhjálmssonar og Margrétar Indriðadóttur, sem bæði eru þekkt, í öðru lagi er hann tónlistarmaður sem slær á létta strengi með Spöðunum og í þriðja lagi, ég held að það vegi þyngst, skrifar hann greinar í Fréttablaðið. Ég held að þetta síðast talda skipti mestu máli. Hann, skáldið, notar ritsnilld sína til að taka þátt í hverdagsumræðu og hefur skoðanir á málefnum sem þrasað er um. Ég tek eftir því að þetta kveikir ósjálfráð viðbrögð, sem minna á það sem gerist þegar gamanleikari tekst á við að leika alvarlegt hlutverk. Get ég treyst honum? Þess vegna hreinsa ég hugann rækilega áður en ég hlusta. Ég tæmi hugann gæti þess að fókusinn sé rétt stilltur.

Það er ekki erfitt að móttaka þessa bók, hún hreif mig strax. Frásögnin færði mér lifandi mynd af manninum Thor, af samskiptum hans og drengsins, seinna mannsins sem var sonur hans. Sagan færði mér ekki síður lifandi mynd af móður hans og fjölskyldunni allri í Karfavogi. Bókin er hlý og ef einhvern tíma passar að nota orðið ljúfsár, þá er það um þessa bók.

Mig langar til að telja upp nokkur atriði til að styrkja mál mitt hvílík afbragðsbók Svo tjöllum við okkur í rallið er.

Fyrst var ég upptekin af því, sem líklega mætti kalla, almennan fróðleik. Hverjir voru eiginlega þessir Thorsarar og af hverju leit Thor á sig sem Þingeying? Mér fannst gott að hafa þetta alveg á hreinu. Því næst beindist athygli mín að fjölskyldunni, mér fannst merkilegt að lesa um konu skáldsins, hvernig hún hélt sínu striki, þrátt fyrir að það leynir sér ekki að Thor var plássfrekur maður. En það sem mér fannst þó best og mest gefandi við þessa bók var, þegar Guðmundur Andri lýsti því, hvernig orð og athafnir pabba hans kveiktu hjá honum hugsanir. Hjálpuðu honum til að hugsa og skilja heiminn. Ég fann hvernig þetta gerðist líka hjá mér, frásögn Guðmundar Andra færðu mér nýjan sannleik. Það er líklega einmitt sú tilfinning sem maður fær þegar maður les góðar bækur. Maður finnur að maður hefur fengið verkfæri til að skilja sjálfan sig betur og heiminn.

Að lokum langar mig að segja frá einum hlut sem ég kinkaði kolli við  bóklestrinum. Ég orða þetta svona, vegna þess að þarna er um feimnismál að ræða og  best að segja sem minnst. Þetta var um afstöðu Thors til Listar. Hann veltist ekki í vafa um að list var eitthvað alveg sérstakt, ekki bara annar endinn á einhvers konar rófi. Ég veit að þetta er umdeilt og álíka erfitt að ræða það eins og um tilvist Guðs. En nú hef ég sagt það, sem ég hef ekki sagt áður. Ég hugsa stundum eins og Thor.

Lokaorð

Til að koma í veg fyrir allan misskilning, langar mig til að segja að ég dáist að  greinaskrifum Guðmundar Andra. Mér finnst aðdáunarvert hvernig honum tekst oft að fjalla um málefni sem tekist er á um eins og í reiptogi. Hann lyftir þeim upp og flytur þau yfir á umræðuhæft plan. Mér finnst líka gaman að hlusta á hann syngja.