Falinn fjársjóður: Draumur um veruleika: Helga Kress

"Af hverju var þetta ekki sagt mér" var það fyrsta sem mér datt i hug, þegar ég las safn smásagna, 22 sögur sem Helga Kress sá um útgáfu á,  1977. Hún  ritar auk þess formála. Þetta eru smásögur eftir kvenrithöfunda, útgefnar á tímabilinu 1880 til 1977.

Fyrst af öllu furðaði ég mig á því, hvernig þessi bók hafði getað farið fram hjá mér og það var ekki laust við að ég skammaðist mín. Já, ég skammaðist mín niður í tær. Hver einasta kona með snefil af sómatilfinningu hlýtur að hafa lesið þessa bók fyrir löngu síðan. 

Þannig leið mér. En svo fann ég afsökun og leið ögn betur. Ég bjó nefnilega í Svíþjóð á þessum  árum og fylgdist takmarkað með því sem var að gerast á Íslandi. 

Það gladdi mig mikið að finna þarna mína uppáhalds smásögu eftir tengdamóður mína Þórunni Elfu  (Er Jósefína búin að ráða sig?)  og enn vænna fannst mér um að rekast á sögu eftir fyrrverandi kennara minn úr barnaskóla, Oddnýju Guðmundsdóttur (Stefnuvottar). Reynar voru allar sögurnar skemmtilegar - og fræðandi. 

Ég get ekki skrifað blogg um 22 smásögur, það myndi engin nenna að lesa það. En mig langar að víkja að sögunni sem safnið heitir eftir Draumur um veruleika, eftir Ragnheiði Jónsdóttur. Sagan fjallar um heimavinnandi húsmóður sem er í raun þræll á eigin heimili og fær aldrei neitt þakklæti fyrir störf sín. Þetta er næstum fyndið. Við lesturinn rifjaðist upp fyrir mér gamall tími. Tími þegar þegar ekki tíðkaðist að ræða um mat, nema þegar eitthvað var að, og auðvitað bar húsfreyjan ábyrgð á því. 

Ég man svo vel eftir því hvenær ég heyrði fyrst umræður um mat, sem ekki var misheppnaður, að ég gæti næstum dagsett það sem atburð. Það var í páskafríi 1962 eða 63. Ég var gestur hjá vinkonu minni á Sauðárkróki og það var spjallað yfir borðum. "Mikið ljómandi brauð er þetta, svo hæfilega mjúkt en þó með stökkri skorpu". Og fleira og fleira. Mér fannst þetta svo merkilegt að ég kunni ekki við að leggja orð í belg og velti lengi fyrir mér af hverju fólkið talaði svona. Það var líka á þessu heimili sem ég varð vitni að opinni umræðu um kynlíf. Einn morguninn kom gestur sem settist til borðs með fjölskyldunni. Hann sagði að hann hefði rétt í þessu verið að uppgötva að hann væri endanlega náttúrulaus. Þetta fannst mér merkilegt í tvennum skilningi. Mér fannst stórmerklegt að þessi kall skyldi hafa einhverja náttúru, það hvarflaði ekki að mér að hann væri kynvera, kominn á sjötugsaldur og mér fannst enn skrýtnara,  að hann skyldi vilja ræða um það. 

En þetta um borðhaldið á Sauðárkróki var bara innskot frá sjálfri mér, hugurinn fór á flug við að lesa þessa merkilegu bók. Mér fannst hún svo dýrmæt að nú langar mig til að allir lesi hana. Og í fyrsta skipti á ævinni langar mig til að biðja lesendur mína sem hafa aðgang að Feisbók að deila blogginu svo allir njóti.

 Myndin er af sóleyjum í varpa

Ég ferðast ein: Samuel Bjørk

Nú er ég búin að eyða 15 klukkutímum  og 54 mínútum  af lífi mínu við  að lesa bók sem mér leiddist. En hún er spennandi og rígheldur í mann (ég hlusta á bækur en tala samt um að ég lesi). En mér leiðast raðmorð. Ástæðurnat fyrir því eru margar:

1. Söguþráðurinn verður vélrænn

2. Það er allt of margt fólk drepið

3. Mótívið er nær alltaf ótrúverðugt

4. Gerandinn eða gerendurnir eru oftast geðbilaðir. Það út af fyrir sig finnst mér fórdómafullt kjaftæði sem ég trúi ekki á

5. Höfundar teygja oft lopann og það verða til bláþræðir í innri logikk sögunnar.

Ég var að ljúka bókinni, Ég ferðast ein, eftir norskan höfund sem ég þekki ekki. Ég valdi bókina vegna þess að ég er hrifin af Norðmönnum, ætlaði með því að ferðast ódýrt (huglæg merking) til þessa vingjarnlega og fallega lands. Það tókst reyndar, ég er búin að vera þar í 15 klukkustundir og 54 mínútur en þetta var ekki sá Noregur sem ég þekki. 

En eins og ég hef þegar sagt, er þetta spennandi bók og maður leggur hana ógjarnan frá sér. Annað sem er jákvætt við  bókina eru lýsingarnar á lögregluvinnunni. Samstarfið er gott á vinnustaðnum en óskaplegt stress. Fólkið má ekki einu sinni vera að því að borða, sofa eða fara á klósettið (reyndar eru ekki lýsingar á því).

Ég ætla ekki að rekja efni sögunnar hér, það væri erfitt að gera grein fyrir því án þess að spilla ánægju væntanlegra lesend.

En ég mun halda áfram að lesa glæpasögur þótt mér finnist í raun meira gaman af öðrum tegundum bókmennta. Og það kemur ekki til af góðu. Ég hef um nokkurt skeið verið illa haldin af verkjum (það er bakið) og lesturinn reynist mér betri en nokkur lyf. Reyndar notfæri ég mér hvort tveggja.  

Nú er ég búin að lesa mér til um höfundinn, sem heitir í raun Frode Sander Øien og er alvörulistamaður, þekktur tónlistarmaður með meiru. Þetta las ég reyndar ekki fyrr en ég var búin með bókina en það breytir engu um óbeit mína á raðmorðslitteratúr.

Hannesarholt: Arngunnur Ýr og frænkur hennar

 

 

 

 

Í dag fór ég á opnun sýningar hjá Arngunni Ýr. Fallegar myndir af landinu okkar eins og Arngunnur Ýr sér það. Arngunnur vinnur að hluta til sem leiðsögumaður, þá gefst henni tækifæri til að sjá og skoða. Í mörgum þessum myndum er mikil birta. 

 

 

 

 

 

 ÆEn ég skoðaði ekki bara sýninguna þarna var frábær dagskrá, Bryndís Halla Gylfadóttir og Þórður Magnusson spiluðu verk eftir Ravel, Yrsa Sigurðardóttir las upp úr glæpasögu og Áshildur Haraldsdóttir eftir son Bach (ég man ekki nafnið). Og svo spjölluðu þær saman frænkurnar um Listina með stórum staf og svöruðu spurningum úr sal. 

 

 

 

 

En ég lét mér ekki bara nægja að njóta alls þessa. Ég skoðaði líka húsið Hannesarholt, ekki í fyrsta skipti. Ég verð alltaf svo glöð þegar ég kem í Hannesarholt, það er svo fallegt. Mikið dæmalaust er gaman hvernig til hefur tekist að gera upp þetta gamla hús. Auðvitað njóta þau sem tóku húsið að sér, að þetta hefur í upphafi verið fallegt hús. Ég vildi óska að fleiri gömul falleg hús fengju uppreisn æru.

                                      Þetta var góður dagur. 

 

 

Myndirnar voru teknar í Hannesarholti í dag 

Glæpir úr fortíðinni: Agatha Christie: Feigðarför

Í friðsælum íslenskum dal, dvel ég um sumarsólhvörf og les glæpasögu eftir Agöthuo Christie. Þegar ég var ung kona, las ég Agöthu bækur í löngum bunum. Mig langaði til að ná valdi á því að lesa bækur á ensku, sem ég kunni illa en svo ánetjaðist ég og tók að safna að mér Agöthubókum og átti dýrmætan kassa sem nú er glataður.

Bókin sem nú var lesin heitir Feigðarför og gerist í Austurlöndum nær, nánar til tekið Palestínu og nærliggjandi löndum. Á þessum tíma var ákjósanlegt fyrir efnaða borgarstétt Vesturlanda að ferðast þarna og njóta þess að þefa af fornri menningu og skoða framandi lönd. Það vakti eftirtekt mína að svæðið sem fólkið ferðaðist um er nánast sama svæði og það svæði sem nú er alls ekki aðgengilegt fyrir venjulegt ferðafólk vegna þess að það hefur skaðast af styrjöldum sem enn geisa. Svæði hörmunga og glæpa sem liggja utan frásagnarhefðar glæpasagna

Þessi bók segir frá bandarískri fjölskyldu, óvenjulegri fjölskyldu og fólki sem þau kynnast og tengjast á ferðalaginu. Og svo að sjálfsögðu Hercule Poirot. 

Það sem gerir Agöthu að snillingi í mínum augum eru persónurnar sem hún skapar, þær eru svo lifandi að þér finnst þú þekkja þær eða þær minna þig óþægilega mikið á fólk sem þú þekkir og gætir hitt í fjölskylduboði. Og svo er hún meistari í að draga upp myndir af vettvangi sögunnar og að síðustu að búa til söguþráð með fléttu eða flækju, sem leysist oft á óvæntan hátt. Ekki er þessi atburðarás alltaf trúleg en maður trúir henni meðan maður er að lesa söguna og það nægir mér. 

Í þessari ferð lá ferðin m.a. til Petra. Þar er brugðið upp afar raunverulegri lýsingu af rústum fornrar menningar, sem ég gæti hugsað mér að skoða og fræðast um.

Agatha er drottning glæpasögunnar, hún bregst ekki. Ég veit að hún er barns síns tíma og ég reyni að stilla mig um að láta íhaldssamar skoðanir hennar á alþýðufólki ekki fara í taugarnar á mér meðan ég er að lesa, það spillir ánægjunni. En það kemur mér ekki á óvart þegar í ljós kemur að glæpurinn er framinn af einhverjum sem ekki tilheyrir yfirstéttinni. Þannig var þetta þá. Og er kannski enn. Í rauninni eru glæpir nútímayfirstéttarfólks meðhöndlaðir einhvern veginn öðru vísi.  Þeir, glæpirnir, eru ekki jafn fyrirlitlegir og afbrot alþýðufólks eða ræfla. Því um þá er jafnað fjallað af vissri virðingu og með fyrirvörum. Sumir afbrotamenn fá jafn vel að sitja í háum embættum. 

 

Kallar hann mig,kallar hann þig: Sigrún Elíasdóttir

Mig langar til að segja ykkur frá bókinni Kallar hann mig, kallar hann þig, af því, þegar ég rakst á hana fyrir tilviljun, hafði ég aldrei heyrt á hana minnst. Nú veit ég ekki hvort það var af því að bókin var lítið kynnt eða vegna þess að ég fylgist illa með, en ég var heppin að rekast á hana. 

Bókin hefur undirtitilinn Leitin að afa. Hún kom út 2013 og er 270 blaðsíður. Þetta er að hluta til söguleg aldarfarslýsing um lífið á Barðaströnd og að hluta saga einnar fjölskyldu sem er rakin frá byrjun 20. aldar. Höfundurinn, Sigrún Elíasdóttir rekur ævi afa síns, Jóhannesar Arasonar út frá kynnum sínum af honum sjálfum, viðtölum við fólk og út frá heimildum. Frásagan er einlæg og nærgætin og höfundur gerir um leið grein fyrir sjálfri sér og sínu lífi. 

Jóhannes er fæddur í Seljalandi í Gufudalssveit (1913 og dóó 2009). Þótt ævisaga hans sé þráðurinn sem heldur sögunni saman, er þetta breið saga um fjölda fólks. Það er sagt frá staðháttum og hvernig samfélagið var þá. Svo ólíkt er þetta okkar samtíð að þetta er eins og að heimsækja framandi land.

Undirtitill bókarinnar er Leitin að afa. Í raun er hún að grafast fyrir um líf afa síns sem hún þekkir og þekkir ekki. Við gerð bókarinnar notar hún viðtöl við fólk sem þekkir hann og hans gömlu heimaslóðir. Hún notar líka margvíslegar heimildir sem hún gerir grein fyrir. Þessu púslar hún svo saman í samfellda frásögn nokkurs konar þroskasögu sveitpiltsins, sem seinna varð afi hennar. 

Í stað þess að rekja þá sögu, ætla ég að tala um það sem mér finnst allra best gert í þessari bók og vert að taka eftir en það eru verklýsingar hennar á sveitastörfum. Hún gefur gaum að smáatriðum sem máli skipta ef verk á að takast vel og hún lýsir vel samvinnu fólks sem var nauðsynleg ef allt átti að ganga upp.

Þetta er frásagan af því þegar fólk trúði á sjálft sig, landið og framfarir. Þetta voru tímar bjartsýni þrátt fyrir mikið strit og erfitt líf.

Þótt bókin hlýti lögmálum sagnfræðinnar, sviðsetur höfundur atburði og orðræðu. Þetta gerir frásögnina meira lifandi og það verður léttara að innbyrða öll þessi nöfn á fólki og örnefni. Þrátt fyrir að höfundur sviðsetji samskipti og atburði, gerir hún alltaf grein fyrir hvenær hún er að skálda í eyður hálf týndar fortíðar og hvenær hún lætur heimildirnar tala. Það liggur mikil vinna að baki þessa verks.

Hér er á ferðinni bók sem forvitinn ferðalangur getur tekið með sér ef hann ætlar að gefa sér tíma til að skoða landið. 

Myndina tók ég af netinu frá Safnahúsi Borgarfjarðar 

 

Mamúska: Halldór Guðmundsson

 Lítil falleg bók en innihaldsrík. Þetta er að nafninu til ævisaga gamallar konu sem Halldór Guðmundsson rithöfundur (með meiru) kynntist í heimsóknum sínum til Frankfurt á ferðum sínum þangað á bókamessu. Þar kynnist hann veitingakonunni sem hann sem hann borðaði hjá á afar sérstökum veitingastað. Þótt þessi vinátta hefði staðið um um árabil vissi hann lítið um þessa konu og loks ákvað hann grafast fyrir um hver var konan á bak við þá litríku hressu konuna sem eldaði afburðagóðan mat og kunni að skapa andrúmsloft sem laðaði að litríkt fólk.

Í raun eru þetta tvær sögur. Annars vegar er saga konunnar sem rekur veitingastaðinn Rauðu akurliljuna og hins vegar er hörmungasaga þjóðanna sem búa við botn Eystrasaltsins. Það er ótrúlegt hvað yfir þessar þjóðir hefur hefur dunið. Þegar þjóðlönd takast á í stríði er það fólkið sem líður. Saga þessara átaka er svo flókin og margslungin að það er oft erfitt að halda áttum. En Halldór rekur þessa sögu skilmerkilega, auk þess er frábært kort í bókinni. 

Mamúska, Marianne Kowalev, er fædd í Póllandi 1913 á landsvæði sem nú tilheyrir  Litháen. Sjálf segist hún vera pólsk. Hún er komin af alþýðufólki en giftist Per Kowalev og tengdist þar með  inn í velmegandi ætt. Hann var kominn af Rússum í föðurætt en móðurættin var með svissneskt blóð. Þetta svissneska blóð átti eftir að koma sér vel, því það nægði síðar til að fjölskyldan féll undir kategoríuna "Volkdeutsche" og fékk vist í Þýskalandi. Í stríðinu sem við köllum aðra heimsstyrjöld flýr þetta fólk land og fer til Frankfurt. Ósjálfrátt minnir þessi saga mig á sögu annarrar gamallar konu, Lenu Grigolet. Sú bók kom í íslenskri þýðingu 2003 og hét Paradísarstræti. Ég skrifaði um hana blogg undir titlinum, Gömul kona segir frá lífi sínu:Paradísarstræti. Sú kona lagði einnig á flótta í r,ingulreiðinni sem skapaðist þegar Rússar unnu stríðið á Austurvígstöðvunum og ráku flóttann yfir sama svæði og hér er lýst. Konan í þeirri sögu var þýskumælandi Lithái. En Lena Grigolet sneri við og hennar stríði lauk ekki þar, heldur löngu síðar við fall Sovétríkjanna. 

Mér finnst magnað að lesa um þennan tíma þótt ég viti að ég er engan veginn fær um að skilja líðan stríðshrjáðra og landflótta manneskja. Bókin um Mamúsku er vel skrifuð enda kunnáttumaður á ferð. Vettvangur sögunnar er svæðið sem við kölluðum til forna Austurveg. Það var þegar íslenskar og norrænar "hetjur" fóru þangað í víking. Þetta er saga um vináttu gamallar konu og ungs manns.

Í rauninni er það sú saga sem er kjarni þessarar sögu.

Mér fellur vel við þessa litlu bók. Það er aðeins tvennt sem ég hef út á hana að setja. Mér finnst of lítið rætt um tungumálið, hver talaði hvaða mál, við hvern. Og ég fékk ekki að vita hvað Halldór borgaði fyrir matinn! 

Um minningar Guðrúnar Borgfjörð: Viðbót

Ekki tókst betur til í gær í skrifum mínum um hina snjöllu bók Guðrúnar Borgfjörð, sem hún nefnir Minningar, að ég setti inn mynd, sem mér er sagt að sé ekki af henni. Bókin Minningar nær ekki nema til 1888 en Guðrún var fædd 1856, svo Guðrún er að lýsa lífi ungrar konu. Mig langaði til að láta fylgja mynd af henni ungri. Eftir að hafa gramsað á netinu, fann ég mynd af ungri stúlku og við stóð að Guðrún Borgfjörð. Ég tók "sénsinn" en hef nú verið leiðrétt, og ég kann Hörpu Hreinsdóttur þökk fyrir.

Það hafði vakið athygli mína við lestur bókarinnar að tvisvar var vikið að því í bókinni að hún hefði ekki verið fríð, fyrst víkur hún að þessu sjálf, síðan talar frændi hennar Klemens um þetta í eftirmála. Myndirnar sem ég fann af Guðrúnu, voru allar af roskinni eldri konu sem mér fannst frekar aðlaðandi. Við þessar "rannsóknir" mínar komst ég að því að ég hugsa ekki um útlit fólks eftir skalanum ljótur - fallegur, heldur einhverju allt öðru. Þó þekki ég vel þennan skala, hann skipir mig bara ekki máli.

En úr því að ég fór að bæta við vangaveltur mínar um Guðrúnu, langar mig að bæta örlitlu við skrif mín. Mér fannst bæði fallegt og fróðlegt hvernig Guðrún talar um móður sína. Hún lýsir henni sem gáfaðri útsjónarsamri konu sem átti stundum erfitt líf. Það er t.d. mikið á konu lagt sem þarf að flytja búferlum frá Akureyri til Reykjavíkur, ríðandi í söðli komin á steypirinn. Aumingja elsku mamma segir Guðrún oft. Og þótt Anna Guðrún Eiríksdóttir móðir hennar, hefði enga skólamenntun hlotið, tók hún að sér að segja börnum til og drýgja með þvi tekjur heimilisins. Þess vegna sló það mig, þegar Klemens skrifar í eftirmála, að Jón Borgfjörð hafi komið öllum fjórum sonum sínum í gegnum háskólanám. Hann á hér að sjálfsögðu við kostnaðarlið skólagöngunnar. En Klemens á þakkir skyldar fyrir að koma þessari bók á prent, án hennar værum við enn fátækari af efnivið í sögu kvenna. 

Hér læt ég staðar numið í skrifum mínum um þessa bók enda enginn fræðimaður á þessu sviði og um hana hefur heilmikið verið skrifað. 

Myndin sem nú fylgir er sömuleiðis tekin af netinu og nú vona ég að þetta sé Guðrún sjálf.

Minningar: Guðrún Borgfjörð

Ég skil ekkert í sjálfri mér, sem hef verið með annan fótinn í 19. öldinni, um árabil, að hafa ekki lesið þessa bók fyrir löngu síðan. Þó hef ég vitað um tilvist hennar, því margir sem skrifa um þennan tíma, vitna til hennar sem heimildar. Nú, að lestri loknum, sé ég líka (eða grunar) að ýmisir hafi nýtt sér hana í skrifum sínum án þess að geta um hana. Þrátt fyrir að ég vissi um tilvist bókarinnar, grunaði mig aldrei að þarna væri á ferðinni svo  merkileg og skemmtileg bók. Svona getur kona verið vitlaus. 

Mig langar til segja öllum, sem hafa ekki lesið hana, að bókin er öllum þeim kostum búin,sem einkenna góða bók. 

Guðrún var fædd 1856 og dó 1930. Alla ævi stríddi hún við alvarlegan sjúkdóm, asma.  Móðir hennar var Anna Guððrún Eiríksdóttir, ómenntuð alþýðukona en bókhneigð og faðir hennar, Jón Borgfirðingur,var sömuleiðis lítt skólagenginn en mikill bókaunnandi. Hann var ekki bara lesandi bóka, hann var lærður bókbindari og bókasafnari. Auk þess vann hann á tímabili við bóksölu og kom að útgáfu. Það er því greinilegt að Gúðrún hefur alist upp á heimili þar sem bækur voru elskaðar og virtar. Það sem ég segi hér um þetta fólk eru ályktanir sem ég dreg eftir lestur þessarar litlu bókar. Þegar ég segi "litlu" er það vegna þessa að ég ber hana í huganum saman við bækurnar sem ég hef lesið um karla 19. aldar (Jón Sigurðsson, Hannes Hafstein, Einar Bediktsson svo dæmi séu tekin)sem eru allar doðrantar. Þess vegna finnst mér merkilegt að Minnigarnar hennar Guðrúnar eru ekki síður fróðlegar. 

Guðrún kann listina að segja frá. Í knöppu máli segir hún stóra sögu. Hún segir ekki bara sögu alþýðufjölskyldu, hún lýsir aldarfari og lífsháttum í þorpinu Reykjavík. Á þessum tíma þótti bæði rétt og eðlilegt að stétt og kynferði réði örlögum fólks. Víða í frásögn hennar má sjá hvernig fólk reynir að brjótast til mennta með dugnaði og útsjónarsemi. Sumum tókst en öðrum ekki. Bræður Guðrúnar eru dæmi um menn sem fóru til mennta, hún er sjálf dæmi um konu, sem lét sig dreyma um að fá bóklega menntun, draum sem ekki rættist.   

Guðrún hefur glöggt auga fyrir því sem máli skiptir, frásögn hennar er full af "smáatriðum" sem skipta ekki minna máli en sögur um pólitískar stympingar karlanna. Reyndar leynir sér ekki að hún er vel heima þar sem annars staðar. Ég hafði alveg sérstaklega gaman að lesa um lýsingar hennar á heimilishaldi og einkum saumaskap sem hún virðist hafa haft mikla unun af. 

Guðrún var sjálflærð menntakona sem þjónaði öðrum alla tíð. Því miður byrjaði hún allt of seint að skrifa (sextug). Bókin nær einungis til 1888. Hún skrifaði hana að áeggjan bróður síns Klemensar. Það var svo bróðursonur hennar Agnar Kl. Jónsson sem sá um útgáfuna 1947.

Myndina tók ég traustataki af netinu. Ég vona að hún sé af Guðrúnu en það vekur undrun mína að í tvígang er um það talað í bókinni, að Guðrún hafi ekki verið fríð. Merkilegt. 

 

Gæðakonur: Steinunn Sigurðardóttir

Það er alltaf jafn gaman að lesa bækur Steinunnar Sigurðardóttur, hún skrifar svo fallega íslensku að hún á fáa sér líka. Mér dettur helst Indriði G. Þorsteinsson í hug, en hann er í miklu uppáhaldi hjá mér. Ekki veit ég hvort ég skil hvað Steinunn er að fara í þessari bók. Mig grunar að hér sé á ferðinni svo djúpar pælingar og að lesandinn þurfi að hafa fyrir því að höndla hina eiginlegu merkingu. Efni bókarinnar er enn að brjótast um í mér.

Bókin er á yfirborðinu einföld. Hún fjallar um eldfjallafræðinginn Maríu, sem er enn á góðum aldri. Hún stendur á tímamótum í lífinu, þarf að taka ákvörðun um framtíð sína, um lífið. 

Ég ætla ekki að rekja atburðarás  bókarinnar, þá myndi ég ljóstra upp of miklu og spilla fyrir væntanlegum lesendum. Þess í stað ætla ég að segja lauslega frá hvaða hugmyndir koma hér við sögu. Það á ekki illa við, því hugmyndaheimur bókarinnar er það sem gerir hana sérstaka. 

María eldfjallafræðinguur er kona með fortíð. Þegar hér er komið sögu veitir hún því athygli að um svipað leyti og karlmenn hættu að gefa henni auga, eru konur farnar að horfa á hana með  blik í auga. Eins og þær langi til að gera eitthvað við hana. Nú opnast henni nýr heimur, þar sem kynferði fólks er mun fjölbreyttara en þau viðmið sem hún þekkir. Þegar ég var þarna komin í lesturinn, fór ég að velta fyrir mér hvort e.t.v. rétt væri að tala um hvar þessi eða hinn sé staddur á kynferðisrófinu, rétt eins og nú er stundum rætt um fólk með einhverfueinkenni. Þá er gjarnan talað um hvar Jón eða Gunna séu stödd á rófinu.  

Einn af mörgum efnisþáttum þessarar bókar eru fjölmargar birtingarmyndir ástar, kærleika og kynlífs. Ef ég hef skilið bókina rétt, er  ástin og birtingarmyndir hennar ein af höfuðuskepnunum, náttúruafl sem við ráðum illa eða ekki við. 

Aðalpersóna bókarinnar, María Hólm, er ekki bara góður vísindamaður á sínu sviði, hún er ástríðufull, elskar fagið og það sem að því snýr. Hún hefur sérstaka ást á fjallinu Stóra Stubb og jarðhræringum sem honum tengjast. 

Sagan gerist á tímum gossins í Eyjafjallajökli en hún lýsir ekki bara jarðhræringum, hún lýsir ekki síður umbrotum í sálarlífinu og í samfélaginu. Þegar María fer til Parísar til að flytja fyrlestur á sérsviði sínu,eldfjallafræði, kynnist hún hinni pólitísku Gemmu, sem vill umbylta heiminum með því að færa valdið frá körlunum til kvennanna. Það er heimsins einasta von, segir hún,karlarnir hafa sýnt fyrir löngu að þeir kunna ekki að fara með það vald sem þeir hafa tekið sér. Gemma kynnir sig sem trúboða, hennar boðskapur er bylting kvenna. Vegna þess að Gemma lítur á sig sem trúboða, er óvenjumikil predikun í þessar bók. Boðskapurinn er augljós og ófalinn. Ég get alveg þolað það, í 19. aldar sögunum sem ég hef verið að lesa í vetur er þetta oft á sama veg. Dæmi um það er Kofi Tómasar frænda eftir Harriet Becher Stowe (1852) þar sem höfundur rekur óhikað áróður fyrir afnámi þrælahalds og það gerir hún af miklum trúarhita. 

Mér finnst Gæðakonur góð og skemmtileg bók. Hún hristir upp í manni. Góð bók kveikir á hugsun um aðrar góðar bækur. Allt í einu var ég farin að hugsa um bókina The Volcano Lover (1992) eftir Susan Sontag. Nafnið tengir. Það er líka ástríðufull bók, um eldfjall, ástir, listir og orustur. Þetta er ástarsaga Lord Nelsons og hinnar fögru Emmu Hamilton. En þar sem minnið er svikult þyrfti ég að lesa þá bók aftur áður en lengra er haldið. Ég gæti hugað mér að lesa hana aftur og aftur. En nú er ég komin út fyrir efnið.

Það væri beinlínis rangt að tala um Gæðakonur Steinunnar Sigurðardóttur án þess að minnast á hennar lúmsku fyndni. Glettni, gáski og húmor eru samofin stílnum og efninu og eru eitt af því sem einkennir hana sem höfund. 

Lokaorð

Eins og sést á þessum skrifum mínum á ég enn langt í land með að skilja þessa bók. Það er allt í lagi, efni hennar kraumar í mér. Þetta er bók með eftirbragði.

Dauðans óvissi tími: Þráinn Bertelsson

"Hvernig gat hann vitað þetta"?, hugsa ég núna. Ég er að lesa bók Þráins, Dauðans óvissi tími, í annað sinn. Í fyrra skiptið sem ég las hana (2004) fannst mér hún vera spennandi glæpasaga. Núna les ég hana meira sem sögulega skáldsögu um Útrásina í aðdraganda HrunsinS. 

Í bókinni er sagt frá hinum geðþekka rannsóknalögreglumann, Víkiingi og samstarfsfólki hans. Það er verið að rannsaka tvö morð. Í öðru tilviki er um að ræða aldraðan mann sem er úti með barnabörnin sín í þann mund sem verið að ræna banka. Í hinu tilvikinu finnst illa útlítandi lík af manni sem tengist fjármálageiranum. En tengjast þau?

Eins og ég sagði hér á undan, er þetta engin venjuleg glæpasaga. Þetta er lykilskáldsaga þar sem margar persónur líkjast mjög persónum sem við þekkjum af umfjöllun í fjölmiðlum. Ýmist hátt settum persónum í stjórnmálaheiminum eða úr fjármálageiranum, en þær heita öðrum nöfnum. Það er ekki nóg með að þessar persónur séu hlægilega líkar raunverulegum persónum, atburðarásin er líka nauðalík ýmsu sem við könnumst við. Hluti af skemmtilegheitum er að ráða í hver er hver. 

En þetta er ekki bara saga um hvítflibbaglæpamenn, í sögunni er líka sagt frá tveimum drengjum, sem kynntust á meðferðarheimili og verða í gegnu erfiða sameiginlega reynslu einskonar fóstbræður. Drengirnir heita Þormóður og Þorgeir og það er sjálfsagt engin tilviljun að athæfi þeirra minnir meira en litið á nafna þeirra í Fóstbræðrasögu, það er að segja hvernig þeir gætu hagað sér í nútímasamfélagi. 

Bókin hefst á því að segja frá Haraldi Rúrikssyni sem fer í víking í austurveg eftir að hafa sett skipafélag á hausinn sem dró með sér banka í fallinu. Haraldur auðgast vel að hætti víkinga og getur í krafti auðæfa sinn keypt stöndugan banka hér heima. 

Þeim fóstbræðrum gengur ekki eins vel að komast í efni og ráðast í að ræna banka til að eiga fyrir útborgun í líkamsræktarstöð. 

Bókin er afar vel skrifuð, svo vel að oft á tíðum sér maður atburðarásina fyrir sér eins og sviðsetningu í leikhúsi eða í bíómynd. Stundum tekst höfundi svo vel upp að ég hló upphátt, en það geri ég ekki oft við lestur. Ekki spillir að persónurnar á bak við sögupersónurnar eru enn virkar 12 árum seinna í athafna- og stjórmálalífi og hafa lítið breyst. Mig langar að taka lítið dæmi um hversu bókin á enn vel við. Þórhildur réttarlæknir, en hún er gift Víkingi, útskýrir fyrir manni sínum hver sé hin rétta skilgreining á psýkópat.

Endursögn:

Sjúkdómurinn er greindur út frá lista þar sem ákveðnir eiginleikar þurfa að vera til staðar, allir en ekki bara einhverjir. Þetta er nefnilega heilkenni segir Þórhildur.Einkennin eru:

Tilginningalega og eða í samskiptum er geðvillingur tungulipur og yfirborðslegur. 

Hann er sjálfhverfur og hefur háar hugmyndir um sjálfan sig, skortir iðrun eða sektartilfinningu, skortir hluttekningu. 

Hann er svikull og stjórnsamur. 

Hann hefur grunn tilfinningaviðbrögð. 

Félagsleg frábrigði sem einkenna geðvillinginn eru þau að hann er fljótfær, kann illa að stjórna hegðun sinni, þarf á spennu að halda, skortir ábyrgð. 

Hegðunarvandi kemur snemma í ljós hjá geðvillingum.   

En sagan er ekki bara fyndin og spennandi, hún er líka sorgleg, þegar maður hugsar til örlaga drengjanna af meðferðarstofnuninni, sem átti að bæta þá. Hún er líka grimm ádeila á samfélag sem er orðið svo þróað að það er lítið upp úr því að hafa að ræna banka utan frá. Það gera bara smákrimmar. Alvöruglæpamenn ræna banka innan frá og hafa rétt sambönd. 

Myndin er barnateikning efti son minn. Birt án leyfis.