Listamenn og bið-listamenn

Guðbergur Bergsson  segir  frá því í, Faðir, móðir og dulmagn bernskunnar, hvernig hann og bróðir hans gerðust listamenn. Þetta er dásamleg frásögn. Faðir hans var að byggja hús og það urðu listar afgangs sem hann afhendir þeim bræðrum með orðunum takið við töfrasprotunum. Síðar segir hann við þá að þeir séu orðnir listamenn.

Það líður að jólum og ég fylgist með því, full áhuga, hvernig rithöfundar kynna bækur sínar. Ég sem ann, sit heima og ófær um að njóta vegna stoðkerfisvandamáls. Ég er bið-listakona. Það var út af því, sem þessi frásaga rifjaðist upp fyrir mér. Reyndar er þetta ekki alls kostar rétt að ég kalli mig bið- listakonu því ég er bara á biðlista eftir því að komast á biðlista.

Það var sagt frá því fréttum í gær að jólaverslunin verði  öflug í ár, fólk virðist hafa óvenju mikið milli handanna. Það er góðæri og máltækið,,Það þarf sterk bein til að þola góða daga“ hefur öðlast nýja merkingu.

Er ekki ráð að hækka skattana hugsa ég bið-listakonan. Bara ögn. Bara til þess að fólk þurfi ekki í örvæntingu að ganga milli verslana til að eyða. 

Hvernig er eiginlega með þessa biðlista. Þeir skipta máli en við sem þeir eru gerðir fyrir, vitum svo lítið. Væri það ekki   réttindamál, að hafa þá opna svo maður geti fylgst með þeim, hvort það sé haft rétt við. Það gæti meira að segja verið spennandi. Það mætti búa til frétt: Í dag fóru Herborg Jónasdóttir og Björgólfur Sigurðsson í liðskiptaaðgerð. Næst er....

Nei, ég veit að þetta er ekki hægt. Guðbergur og bróðir hans léku sér með listana sína , meðan þeir entust. Það er ekki hægt að leika sér með biðlista.  Það er ekki einu sinni hægt að gera grín að þeim. En hvað geta stjórnvöld gert. Það er ekki einu sinni hægt að líta eftir hænum.  Hver fylgist með því að rétt sé farið með biðlistana?

Nei, við þurfum ekki eftirlit með biðlistum.

Við þurfum þá ekki.

Þeir eru óþarfir.

Við þurfum meira fé í heilbrigðiskerfið.

Það ætti að vera jólagjöfin í ár.

Myndin er af hvalbeinum fyrir utan sjóminjasafnið á Hellissandi og tengist ekki efninu. 

 

 

 

Óskráðar minningar mínar: Katia Mann

 

Blómaskeið evrópskrar menningar.

Ég er klaufi að leita í leitarkerfi Hljóðbókasafns Íslands . Stundum hafa villur mínar í vafri um þetta rafræna bókasafn verið happadrjúgar. Ég finn það sem ég er ekki að leita að. Nú síðast var það lítil bók, eftir Katia Mann, konu Tómasar Mann (1875 1958). Þessi bók hafði alveg farið fram hjá mér. Kannski hefur hún aldrei verið gefin út á prenti. Hún kom út í Þýskalandi 1974 . Hér var hún lesin í Ríkisútvarpið 1988, hún var þýdd og lesin af Hirti Pálssyni. Ekkert slor.

Bókin heitir því sérkennilaga nafni, Óskráðar minningar mínar. Í inngangi er sagt frá tilurð bókarinnar. Eftir lát manns hennar lét þýska sjónvarpið gera viðtalsþætti með henni. Það eru þessir þættir sem eru í raun kveikjan að bókinni. Börn hennar hvöttu hana til að vinna með þá áfram til að hægt væri að gefa minningarnar út.

Það var hún síðan með þeirra  hjálp og Elisabeth Plessen en hún réði sjálf titlinum, þar  gerir hún á  vissan hátt grín að þessu fyrirtæki.

 Bókin er í frásagnarformi. Næstum spjall. Katia rekur ævi sína frá því að hún var lítil stúlka í föðurhúsum en dvelur mislengi við fólk og atburði. Mest þótti mér koma til frásögu hennar  um bernskuheimilið í Munchen. Umfjöllun hennar um bækur og ritstörf bónda síns er fróðleg en það kallar á talsverða þekkingu á verkum hans. Í frásögninni kemur  fjöldi frægs fólk við sögu og stundum saknaði ég þess að vita ekki meira um viðkomandi til að skilja efnið enn betur.

Katia  fæðist 1883 inn í vel stæða yfirstéttarfjölskyldu. Faðir hennar var prófessor í stærðfræði en móðir hennar var leikkona áður en hún giftist. Þau búa ríkmannlega. Ég las mér til í Wikipedíu. Þar var sagt að húsið þeirra hefði verið 1500 fermetrar, jafnframt er sýnd mynd af tónlistarsal hússins. Í mínum augum líkist það meir höll en húsi. En Katia gerir sér ekki tíðrætt um stéttarstöðu sína, hefur sjálfsagt litið á það sem eðlilegt og sjálfsagt. En það er bjart yfir þessum bernskuminningum. Bræður hennar verða allir menntamenn en það tíðkaðist ekki þá að dætur gengu menntaveginn. Það var fyrir tilstillan móðurömmu hennar, Hedwig Bohm að Katia menntast. Hún fór þó ekki í menntaskóla eins og bræður hennar, hún fékk kennara heim og tók stúdentspróf, fyrst kvenna í Munchen og hóf því næst nám við háskóla í stærðfræði og eðlisfræði. Var  meira að segja nemandi hjá sjáfum Röntgen. En þá kom Tómas Mann og ruglaði líf hennar. Það litla sem hún sagði um ömmu sína, kveikti forvitni mína og ég fletti Hedwig Dohm upp í Wikepedíu. Þá sá ég að þessi kona er rithöfundur, kvenréttindafrömuður og friðarsinni. Stórmerkileg kona. Ég vildi óska að hún hefði talað meira um hana.

Tómas var líka kominn af ríku fólki í Lübeck en tilheyrði frekar borgarastétt en hástétt. Hann var eldri og þá þegar þekktur fyrir ritstörf. Eftir nokkuð hik, tók hún bónorði hans. Henni fannst lífið gott eins og það var og langaði ekki að giftast og yfirgefa fjölskyldu sína þar sem hún naut alls þess besta sem í boði var, samkvæmis- og listalíf í hópi bræðra og vina, sem voru rjómi af yfirstétt Munchenborgar. Katia víkur aldrei beint að hjónabandi sínu en talar því meira um verk mannsins sín, ritstörf og fyrirlestra. Hún talar ekki heldur beint um eigin skoðanir né upplifun sína af uppgangi nasismans. Það er merkilegt að hugsa til þess hvernig rótgróin menning kollvarpast. Hún segir í stuttu máli frá því hvers vegna þau hjón verða að yfirgefa Þýskaland, en Tómas gagnrýndi nasismann og það leiðst ekki. En það sem hún segir nægir til að vekja forvitni og langa til vita meira. En Katia var orðin gömul kona, hún dó 1980.

Og nú fær ekkert stoppað mig. Ég er dottin í Tómas Mann.

Myndin er af Katia ungri. Hana tók ég traustataki af netinu. 

13 dagar: Árni Þórarinsson

Eftir að hafa glímt við Ó- sögur um djöfulskap, langaði mig til að lesa eitthvað létt. Bók Árna Þórarinssonar, Þrettán dagar, varð fyrir valinu. Ég reyni að fylgjast með íslenskum glæpasögum sem út koma en verð oftar og oftar fyrir vonbrigðum. Veit þó ekki hvort það er sögunum að kenna eða hvort ég hef breyst.

Einu sinni tók ég kúrs (við Uppsalaháskóla) í því sem hét þá á sænsku, triviallitteratur (afþreyingarbókmenntir). Við vorum látin lesa glás af slíkum bókum, sem fengust oftast við kassann í matvörubúðum. Mér fannst allt í lagi að kaupa Dashiell Hammet og Raymond Chandler. En það kom hik á mig þegar röðin kom að því að kaupa rauðar og bleikar ástasögur. Hvað ætli kassa- daman haldi um mig? Á ég að segja að ég sé að kaupa þetta fyrir einhvern annan? Svo skammaðist ég mín. Og skammaðist mín enn meira fyrir að skammast mín. En nóg um það.  Kúrsinn gekk vel og eina menntunin sem ég hef í bókmenntafræði fjallaði um slíkar bækur.Líklega var erfiðast við þennan ágæta kúrs vandinn við að skilgreina, hvaða bækur féllu undir hugtakið triviallitteratur sem kúrsinn gerði út á.

Eins og oft gerist í námi, lærði ég mest um sjálfa mig. Nú vissi ég að ég var hégómleg. Auk þess komst ég að því að ég hafði meira gaman af siðfáguðum ráðgátubókum í anda Agötu en hörðum krimmum, með sóðalegum morðum þar sem söguhetjan áttu  oftast byssu en beittu þó hnúum og hnefum, þegar kom til kastanna. Ég vissi líka að ég tók, Maigret Simenons og Beck, með sitt rólega fas, fram yfir James Bond.  

Nám mitt í ástarsögufræðum skilaði mér ekki eins miklu. Þó lærði ég formúluna og að ungar stúlkur verða oft ástfangnar af röngum manni, sjá ekki góða strákinn. Þetta vissi ég reyndar áður. En það var gott að fá það staðfest.

Ég hef ekki hugsað um þetta lengi en það kom til mín þegar ég var að lesa bók Árna um blaðamanninn Einar, sem ævinlega flækist inn í mál, sem hann er að skrifa um. (Einar virðist líka verða ástfanginn af óheppilegum konum). Hann er nú hreint engin hetja en glæpirnir eru sóðalegir. 

Sögurnar um Einar blaðamann eru raðglæpasögur (er að reyna að forðast að nota séríuglæpasögur), maður þarf og lesa hverja og eina og helst í réttri röð. 

Nú vinnur Einar á blaði sem minnir um margt á Dagblaðið. Hann er í sambandi við alveg venjulega konu og er ábyrgur faðir. Ef það er ábyrgt að taka 16æ ára barn með sér við að fletta ofan af hættulegum glæpamönnum en hann hefur fengið Gunnsu dóttur sína til liðs við sig.

Sagan fjallar um íslenskan glæpaheim, sem er alltaf erfiðari viðfangs en sá útlendi. Í útlöndum getur allt gerst. En það er erfitt að sannfæra ísenskan lesanda um íslenska glæpi. Hér  fréttist allt, líkfundur í Elliðaárdalnum myndi ekki hafa farið fram hjá neinum. Líklega er það að einhverju leyti þess vegna sem mér féll ekki nógu vel við þessa bók. Ekki hjálpar það hvað ég er illa að mér um engilsaxneska popptónlist. En Árni notar hana mikið til að skapa andrúmsloft og er áreiðanlega vel að sér. Og svo hafði ég ekki lesið bókina á undan. 

Ég er sem sagt búin með þessa bók og ætla við tækifæri að lesa bókina sem mig vantar inn í, Morgunengil.

Myndin er tekin á góðum degi í Elliðaárdalnum.

Ó- sögur um djöfulskap Carl Jóhan Jensen

 

Ég hef nú lokið við bók Carl Jóhan Jensen Ó- sögur um djöfulskap. Ég hlustaði á hana sem hljóðbók og hún tók u.b. 40 tíma í afspilun. Ég var spennt fyrir þessari bók, hún kom út á íslensku 2013 (Færeyjum 2005) en hljóðbókin kom ekki fyrr en í  apríl 2016. Það er þýðandinn Ingunn Ásdísardóttir sem les og það gerir hún frábærlega vel.

Þetta er mikil saga, ég hef ekki ráðist í stærra verkefni síðan ég las Biblíuna. Það er reyndar ekki svo fjarri lagi að hugsa til þeirrar bókar, bæði er hún lík henni um margt  og svo er ósjaldan vitnað til ritningarinnar í Ó- sögum um djöfulskap. Það er erfitt að lýsa þessari bók. Í reynd er hér á ferðinni margar mislangar sögur, sem margar eru þannig gerðar að þær gætu staðið einar sem smásögur. Í sögunum er sagt frá færeysku fólki en frásagan er ekki í tímaröð svo lesandinn er allan tímann að púsla, til að fá heillega mynd. Til að rugla lesandann enn frekar er oft skotið inn löngum neðanmálsgreinum til að rengja frásögn sögumannsins. Auk þess gerir kennslukonan fröken Flor af og til athugasemdir inni í frásögninni. Þetta verður þó hvort tveggja til að gera söguna enn trúverðugri.

Það er frásagnarmátinn, stíll og innihald sem hrífur mann mest. Allar lýsingar eru ofurnákvæmar. Stundum er eins og maður sé að horfa á mynd. Mynd með lykt, bragði og snertingu.  En tungumálið getur gert það sem pensill og myndavél geta ekki. Með orðum er hægt að lýsa innri veruleika, litrófi tilfinninganna.  

Í raun er ekki hægt að lýsa þessari bók en ég reyni af því ég er sjálf að reyna að átta  mig á henni og hvað mér finnst um hana. Það eina sem ég veit, er að mér finnst hún góð. Engu lík. Það væri þó synd að segja að það sé bjart yfir lífi fólksins sem kemur við sögu. Hér er ekki verið að lýsa gleði og þaðan af síður rómantík. Fólkið virðist vera á valdi tilfinninga sem það ræður ekki við og losta. En stundum minnti frásögnin mig á sögu góðs sögumanns sem vill fræða þann sem er nýfluttur í sveitina um sögulegan fröðleik bygðarlagsins. Þessi saga speglar svo margt. 

En þetta gerir höfundur öðru vísi en nokkur annar sem ég hef lesið, frásagan er afar holdleg, tilfinningar fólks eru í líkamlegar og andlegar í senn.  

Mér gekk illa að ná utan um söguþráðinn og hef á tilfinningunni að best væri að lesa þessa bók undir leiðsögn. Ef það væri boðið upp á námskeið í Ó- sögum um djöfulskap, væri ég fyrsta manneskja til að skrá mig. 

Þegar ég lít yfir það sem ég hef sagt um þessa bók, er er það kannski ekki hvatning fyrir aðra til að lesa hana. Ég geri mikið úr erfiðleikunum. En í hreinskilni sagt er bókin erfiðisins virði og ég veit að ég mun lesa hana aftur Æog kannski enn aftur. Hún er heillandi, hún virkjar öll skilningarvitin.

Það er ekki hægt að skilja við þessa bók án þess að minnast á þýðandann. Bókin er á lifandi, litríkri og leiftrandi íslensku. Hún hlýtur að vera vel þýdd.